Gaurko hitza

Tagged: H Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

• 

  Maite 6:11 pm on 2015/12/26 Permalink | Reply
  Tags: H   

  hautatu 

  du ad. (Ipar. eta zah. da ad.) Aukeratu, zenbait gauzaren artean bat edo batzuk hartu edo seinalatu; boto bidez aukeratu. Hauta dezagun, bada, zer nahi dugun: euskara garbia ala bizia.  (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

  Sinonimoak: ad.

      [aukeratu]: aukeratu, begia jo, begiz jo, bereizi, esleitu, miratu Ipar., hautu Heg., hautetsi jas., begiztatu g.e., apartatu B-G beh. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) da ad. (zah.) / du ad. elegir, escoger, seleccionar (2) du ad. votar
  fr du ad. choisir, élire, sélectionner
  en du ad. to choose, to select, to pick
  port (1) escolher (2) (por votación) eleger.

  Entzun:

  20015eko hitzaren bila gabiltza. Zein duzu gustukoen? Egin klik eta hautatu zure hitza. Abenduaren 31n, gaueko 12:00etan, itxiko dugu bozketa eta urtarrilaren 1ean, urte berriarekin batera, jakingo dugu zein izan den garailea. [Trapuan pupua, Patziku Perurena (Erein, 2001)] (Ereduzko Prosa Gaur)

  Hauek izan dira 12 hitz zabalduenak 2015ean zehar:
  
  

   

  Reply

  Required fields are marked *

  Izena *

  E-posta *

  Webgunea

  Gorde nire izena, emaila eta webgunea bilatzaile honetan komentatzen dudan hurrengorako.

  Δ

• 

  Maite 5:23 pm on 2015/10/29 Permalink | Reply
  Tags: H   

  huntzorri 

  iz. BOT. Araliazeoen familiako landare igokari eta hosto iraunkorra. Hosto larrukara, pedunkuludun eta osoak, eta zuhaitz, horma, etab.etan gora igotzeko balio duten sustrai arrotzak ditu. Arrunta da Euskal Herriko bi isurialdeetan (Hedera helix). (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoan, ‘huntz’) || 2. Delako landarearen hostoa.
  

  Orotariko Euskal Hiztegian

  huntzorri (V, G; Añ (V)), untzurri (VocCB Dv (V, G)), autzorri (V-gip). Ref.: A, Etxba Eib (untzorrixa, autz-orrixa); Elexp Berg.

  Hiedra; hoja de hiedra. “Hiedra, […] su hoja, untzorria” Añ. “Hiedra, hoja de la hiedra. Untzorrixak estalduta zugatz guztia, la hiedra cubría todo el árbol” Etxba Eib. “Autz-orrixa, hiedra. Autz-orrixa, orma zarretan gora zabaltzen dala, edertzen ditu izan ziran gizaldietako zuti-jausixak” Ib. “Hoja de yedra. Untzorrixa kailluendako dok ona” Elexp Berg. v. huntz, huntzosto. [Ordientzako iauna] ontzia eskuan eta untzorrizko / aroa eukana buruan. Azc PB 76. Untzorria, orma ta zugatz edo arbola zaarren lepora geldi geldi [igoten]. A Txirrist 135. Ez kendu gurutz-ondoan / jaioko dan untz-orria. Jaukol Biozk 89. Untzorria, intxusa, piper-azia (V-m). A EY IV 221. Arrizko aldaskak untzorri zurrun antzo lotu zuten. Zait Sof 184. [Urretxindorra] ardo margodun untzorrian kokatuz. Ib. 125. Untzorriz ta ereñotzez koroi. Gazt MusIx 81. Olerkaria untzorriz apaindu ezazute. Ibiñ Virgil 52. Kigneak baiño zuriagoa, untzorri zurbilla baiño ederragoa. ‘Hedera formosior alba’. Ib. 52. Lerrondoek soilik, agin-ondo galgarriek eta untzorri beltzak. Ib. 87. Untzorriz estalduak ormak. Alzola Atalak 75. v. tbn. A Ezale 1897, 38b.

  Sinonimoak: iz.
  

  [huntz-orri] : iz. huntz,  huntz-hosto (UZEI eta Adorez sinonimoen hiztegiak)

  Beste hizkuntza batzuetan (Orotariko Euskal Hiztegia, Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es hiedra; hoja de hiedra
  fr lierre
  en ivy
  port (planta) hera

  Entzun:

  Domu Santuan huntzorri gorria horman gora! (Martzial eta Juliana)

  

  huntzorri (Wikimedia Commons)

   
• 

  Maite 9:03 am on 2015/09/27 Permalink | Reply
  Tags: H   

  hiltamu 

  iz. (B) Agonia. Hiltamuan sartu.  (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

  Orotariko Euskal Hiztegia

  hiltamu (V). Ref.: A EY III 241; A Apend; Gte Erd 265. “Agonía. […] Iltamu gogorra izan dau (V). Dicen que está ya en la agonía, iltamuan sartu eida (V-arr)” A EY III 241. “Iltamuan (V-arr), en la muerte” A Apend. Gurasoak iltamuan esandako itz onek. A Latsibi 12. Eriotz orduan, iltamu-aurrean berriro leen baizen garbi […] geldi daiteala [arima]. Erkiag Arran 173. Itsasoan il ala galdutakoari joten yakon iltamuko kanpai-ots bereixia. Ib. 166. Egun berri hartan, hiltamu latz batean / animali guztiak akabatu ziren. Arti MaldanB 201.

  Sinonimoak: iz. Bizk.

      [agonia]: agonia, heriotzaldi, hilzori (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (B) agonía
  fr agonie
  en death throes
  port agonia

  Entzun:

  1975. urtea

  Hiltamuaren kronika

  40 urteko diktaduraren ondoren Francok azken hatsa eman zuen 1975ean. Urte sinbolikoa izan zen inondik ere, frankismoaren aparatuen (polizia, oligarkia, justizia…) eta jendartearen arteko hortik aurrerako pultsuak zedarritu zituelako 1978an ernalduko zen erregimen konstituzionalaren moldeak. Gero eta gehiago dira pentsatzen dutenak “Trantsizio” deituriko aldi horretan sortu zen sistema politikoak muga itzelak dituela, ezin dela estatu bat eraiki beldurra, amnesia eta inposiziotik. Beste 40 urte igaro diren honetan, zer hobe atzera begiratua egitea baino. [Hiltamuaren kronika, Urko Apaolaza (Larrun, 2446. alea )] (Argia.eus)

  

  hiltamu (Agony, Valentine Godé-Darel. Wikimedia Commons, Public Domain)

   
• 

  Maite 10:41 pm on 2015/09/02 Permalink | Reply
  Tags: H   

  hordi 

  1. iz. eta izond. Maiz horditurik egoten dena; horditurik dagoena. 2. iz. (Ipar.) Edukiera-neurria, batez ere likidoentzat erabiltzen dena, ehun litroren baliokidea. (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

  Sinonimoak: iz./izond.

      [mozkorra]: mozkor, mozkorti, mozkorrondo g.e.  (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) iz./izond. borracho, -a, ebrio, -a (2) iz. (Ipar.) barril, medida de hectolitro
  fr iz./izond. ivrogne, ivre
  en (1) izond. drunk, inebriated (2) iz. drunk, drunkard
  port (1) bêbado(a), bêbedo(a), embriagado(a)

  Ez luke asmatuko esaten zenbat denbora egin zuten elkarren ondoan etzanda, hitzik egin gabe, gauaren eskortan babestutako hotsen kantika beste deus entzuten ez zutela, begiak zabal-zabal eta arnasari eutsiz, unibertsoaren misterioak zeta leun finenaren izara batez bilduta baleuzka bezala, han, belar gainean, eternitatearen asez, ederraren hordiz… [Izarapean, Anjel Lertxundi (Hitz beste, 2015-09-02)] (Berria.eus)

  

  hordi (Pixabay, CC0 Public Domain)

   
• 

  Maite 8:45 am on 2015/08/28 Permalink | Reply
  Tags: H   

  halaber 

  adlag. Era berean, berdin. (Lur Hiztegi Entziklopedikoa)

  Sareko Euskal Gramatika:

  1. Jatorriaz zerbait

  Jatorria ekialdean duen hitza da hau. Han hedatua zegoen, eta Nafarroan, idazleen lekukotasunek erakusten duten bezala. Euskara batuan, egia esan, arrakasta handia izan du. “Gainera” eta “bestalde” lokailuekin gertatzen den gisan, hitz honen morfologia aski gardena da. Alde batetik “hala” dugu, aizlagun modala, eta bestetik “ber-” aurrizkia euskaraz aski erabilia dena: “berrehun” hitzean, edo “berriz”, “bera”, “berregin” eta holakoetan ageri dena. Aurrizkia izateaz gain, ekialdean hitz beregain gisa ere erabiltzen da: “Hotzik ez den ber, abia gaitezke” ([:egile:duvoisin|Duvoisin]]), eta atzizkia balitz bezala ere ageri da aditzekin: “ona den ber”. Esateko modu horiek, mendebalera joanez, hola emango lirateke: “Hotzik egiten ez badu / egiten ez duen bitartean… abiatuko gara”, eta “ona dela onartuz…”. Suposizio bat adierazten du horrek. Beraz, hori da “halaber” lokailuaren morfologia. Hori dela eta, berehala ikusten da esanahia ere gehitze zerbaiten inguruan dela: “modu berean”, “gisa berean”… eta abar. Emendiozko lokailua, horretaz:

  • debekatu dute pilotan aritzea. Halaber, ormetan pinturekin marrazkiak egitea ere debekatu dute
  • ez da egia Peruk hori esan duela. Eta ez da egia, halaber, faltsukerietan ibili dela
  • gogoan dut, halaber, nola hilabete hartan etorri zen osaba Alfontso Ameriketatik, Mexikon hamar urte pasatu ondoren

  Emendiozkoa denez, ez da batere zaila emendiozko beste lokailu batzuekin ordezkatzea halaber:

  • debekatu dute pilotan aritzea. Gainera, ormetan pinturekin marrazkiak egitea ere debekatu dute
  • ez da egia Peruk hori esan duela. Eta ez da egia, gainera, faltsukerietan ibili dela
  • gogoan dut, ere, nola hilabete hartan etorri zen osaba Alfontso Ameriketatik, Mexikon hamar urte pasatu ondoren

  Edo, gaineratze hori adierazten duen beste itzuli batekin:

  • debekatu dute pilotan aritzea. Gauza bera, ormetan pinturekin marrazkiak egitea ere debekatu dute

  2. Tokia

  Adibide horientan ikusten denez, halaber perpaus hasieran joan daiteke, baina berdin tartean (mintzagai hanpatuaren ondoan, edo aditzaren ondoan) edo amaieran ere, nahiz toki horretan gutxiagotan ageri den. Gainera, halakoetan badirudi aditzondo hutsa dela:

  • debekatu dute pilotan aritzea. Halaber, ormetan pinturekin marrazkiak egitea ere debekatu dute
  • debekatu dute pilotan aritzea. Ormetan pinturekin marrazkiak egitea ere debekatu dute, halaber

  Literaturako erabileran garbi aski ageri da lokailu honen askatasuna perpausean. Eta horrek berak erakusten du aditzondoa dela, lokailu funztioan, eta testuari lotura emaneteko erabilñtzen dela, informazioaren haria gal ez dadin. Ondoko adibide hauetan ikusten da hemen dioguna.

  • halaber, Mireni ere esan beharko diogu etortzeko
  • Miren, halaber, egun hartan gaixotu zen
  • badakizu, halaber, hamarretan aterako dela trena
  • kontatuko dizut, halaber, zer gertatu zen orduan

  • adibide gehiago

  3. Beste zerbaitek lagundurik

  Ez da beti bakarrik ageri. Bistan denez, eta beste lokailu batzuekin getrtatzen den gisan, ez da harritzekoa eta juntagailuaren ondoan erabiltzea:

  • eta halaber, oroitzen da ederki aski noiz hartu zuten azkeneko gutuna Kaliforniatik
  • kale guztietan zehar pizten dituzte suak. Eta halaber, etxeetako argiak piztu bederatziak jotzen dituenean

  Batzuetan baiezko nahiz ezezko partikulekin batera erabiltzen da, eta juntagailua ere aldamenean izan dezakeela edo ez:

  • horrek ez du legatzik jaten. Ez halaber amuarrainik ere
  • urtero joaten da Lisboara. Bai halaber Santiagora ere
  • ez da komeni hotza egiten duen tokian ikasten ibiltzea. Ezta halaber, bero gehiegi egiten duen lekuan ere
  • Irratian bi aldiz agertu omen zen. Baita halaber, beste lau aldiz telebistan

  Esan dezagun, azkenik, batzuetan modu komnparazio lokailu gisa erabiltzen dutela autore batzuek, “nola …. hala” egin beharrean “nola …. halaber” egitura erabiliz:

  • nola entrenatu behar baitu jokalariak partida ongi jokatu nahi badu, halaber egin behar du piano jotzaileak ere egunen batean kontzertua xuxen eman nahi baldin badu
  • nola urak bere bidea aukerkitzen duen ororen gainetik, halaber demokraziarik ez den herrialdeetan jendeak ere bere bidea topatzen du askatasunez bizitzeko
  • adibide gehiago

  Jatorrizko gunean irakurri.

  Sinonimoak: adond. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)
  

      [berebat]: berdin, era batean, era batera, era berean, igualki, orobat, berebat Heg., igual beh., berala zah., berdinki Ipar. g.e., halaberki Ipar. zah.

  halaber lok.

      [orobat]: halaberki, orobat, berebat Heg.

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es lok. asimismo, también, igualmente
  fr lok. ainsi, de même, pareillement
  en lok. also, as well, too
  port adv assim mesmo, também

  Entzun:

  Ereduak bezalatsu, ekonomilariek oso gogoko dituzte, halaber, metaforak eta narrazio metaforikoak. [Txanponaren bi aldeak, Iñaki Heras (Alberdania, 2003)] (Ereduzko Prosa Gaur)

  Halaber, zuhaitzak bagina, ezingo genuke deus maite apeta kontzientez, baina emankorrago eta ugalkorrago egingo gintuzkeen oro desio izango genuke. [Hainbat idazlan, San Agustin / Imanol Unzurrunzaga (Klasikoak, 2003)] (Ereduzko Prosa Gaur)

  

  halaber (Gaurko hitza, CC)

   
• 

  Maite 6:37 pm on 2015/07/06 Permalink | Reply
  Tags: H   

  harrotasun 

  iz. 1. Harroaren, hantustetsuaren nolakotasuna edo izaera. 2. Norberak, berari dagokion eta goresgarritzat edo aipagarritzat hartzen duen zerbaitez sentitzen duen gogo–betetasun bidezkoa. 3. Harroa, trinkotasunik gabea denaren nolakotasuna.  (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

  Sinonimoak: iz.

  [harrokeria]: arrandia, burgoikeria, buruiritzi, handikeria, handiuste, hantuste, harrokeria, harropuzkeria, oilarkeria, burujope Ipar., espantu Ipar., furfuria Ipar., superbiotasun Ipar., urguilu Ipar., laineza Gip., astintasun g.e., faunkeria g.e., haizekeria g.e., handipuzkeria g.e., handurreria g.e., hantukeria g.e., harroketa g.e., ilarrainkeria g.e., banaloria zah., baneria zah., banitate zah., faza Ipar. g.e., haidorkeria Ipar. g.e., hanpuruskeria Ipar. g.e., harrogoa Ipar. g.e., morga Ipar. g.e., burupe Ipar. zah., handigoa Ipar. zah., hankortasun Ipar. zah., superbia Ipar. zah., urguileria Ipar. zah., soberbia Heg. zah.  (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) fanfarronería, presunción (2) orgullo, soberbia (3) esponjosidad, amplitud, dilatación
  fr (1) fanfaronnade, présomption, orgueil (2) spongiosité, dilatation
  en (1) [harrokeria] arrogance, vanity (2) pride
  port (1) fanfarronice, fanfarrice (2) orgulho

  Entzun:
  

  Harrotasunez eramango dut hartzekodunen gorrotoa. [Yanis Varoufakis (2015-07-06)]
  

  

  harrotasun (Wikipedia, CC BY-SA 3.0)

   
• 

  Maite 11:02 am on 2015/06/26 Permalink | Reply
  Tags: H   

  homosexual 

  iz. eta izond. Sexu bereko pertsonenganako joera sexuala duena, heterosexualari kontrajarriz erabilia.  (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

  Sinonimoak: iz. / izond.
  [homosexual] : sexu bereko (pl.)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es homosexual
  fr (1) adj homosexuel(elle)  (2) mƒ homosexuel m, -elle ƒ
  en homosexual
  port adj & mÆ’ homossexual

  Entzun:

  Homosexual hitzak desio bat, joera bat, jokaera sexual jakin bat adierazten du. Gay hitzak, berriz, horretaz gain, esan nahi du pertsona horrek lotsak, kulpak, beldurrak edo konplexuak alde batera utzi dituela eta homosexual izateaz pozik eta harro dagoela. [Sexua noiznahi, Luis Elberdin (Gaiak, 2005)]
  

  Konstituzioaren kontrakotzat jo ditu sexu berekoen ezkontzak debekatzen dituzten legeak. Aldeko bost boto eta kontrako lau jaso ditu ebazpenak. AEBetako estatu guztietan hartu beharko da aintzat.  [Sexu berekoen ezkontzak legeztatu ditu AEBetako Auzitegi Gorenak, Berria.eus (2015-06-26 )]
  

   

  

  Hainbat lagun AEBetako Auzitegi Gorenaren atarian, gaur./ JIM LO SCALZO, EFE