Tagged: M Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

  • Maite 8:51 pm on 2021/08/17 Permalink | Reply
    Tags: M   

    mamuxel 

    iz. Panpina (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    mamuxel. (AN-gip ap. Garbiz Lezo ), maimuxal (G-goi ap. JMB At ). “Muñeca (del francés mademoiselle)” Garbiz Lezo 107. “La [muñeca] que se compra en las tiendas o bazares, se llama maimuxal (mademoiselle)” JMB At (s.v. andare). Cf. madamusel, mamazel. Orma kontra gizonak […]. –Pan-pan!… Gizonak, mamuxel aundi batzuek balira bezela, zapla! Ugalde Iltz 27. (Como adj.). Ori da pulamentuz jarduntzia. Bai, zu beti emakume mamuxel eta zirrikituna. Alz Burr 17.

    Sinonimoak: iz.

    [mamuxel] : panpina, nini, andare Heg., andrakila Bizk., kopin Bizk.

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es iz. muñeca
    fr iz. poupée
    en iz. doll
    port iz. boneca

    Testuinguruan

    –Pan-pan!… Gizonak, mamuxel aundi batzuek balira bezela, zapla! Ugalde Iltz 27. (Orotariko Euskal Hiztegia)

     
  • Maite 11:19 pm on 2021/08/13 Permalink | Reply
    Tags: M   

    mustra 

    1 iz. Ipar. Itxura. Aurten mahatsak mustra ederra du. 2 iz. Antzezpen edo kideko baten, bereziki pastoral baten, errepikatzea, saioa. Ik. mustraka. || tobera mustra, tobera-mustra iz. Ezkontza hausteren bat-edo gertatzen denean, herriko plazan antolatzen den antzerkia. Ik. xaribari. Tobera-mustra batzuk muntatu. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    mustra.

    1. (BN, S ap. Lh ; SP, VocBN, H). Aspecto, apariencia. “Montre, lustre. Mustra ederra du ” SP. “Apparence deployée. Aurthen mahatsak mustra ederra du ” VocBN. Segur niz zure mustra / Pollit ditakela. (1965). LuzKant 138. Tamaño. ” Mustra handia da, bainan hazta ttipia, cela est d’un grand volume, mais de petit poids” H. Xumeago ere ba, bana bertze, tresna [oto] bakotxaren mustra. JE Ber 93. Balio zuen segurki hain mustra> ederreko ordonantzaren muntatzea, sendagailu ñimiño hunen ukaiteko! Lf Murtuts 34. (Lh), munstra (Dv). “Faste, étalage pompeux” Dv. ” Oro mustra da gizon hori, cet homme est plein de façons” Lh. [Harrizko saindua] ez zen eder-ederra, nahi baduzu; bainan halere munstra poxi bat bazukeen, argien eta lilien artean distiratzen zuelarik. Lf Murtuts 3.

    2. Exposición, muestra, feria (de ganado). Merkatuz-merkatu goatea mustrarat; / gero karnizeriara. Gy 262.

    3. + munstra. Representación. ” Tobera-mustrak ” AEF 1931, 53. Ihautiria edo tobera-mustra alde batetik. JE Bur 182. Tobera-munstra batzu / muntatu. Etcham 104 (v. tbn. tobera munstra en Etxde JJ 171 y Lf ELit 83). Haren zezen adarrekin kontent geratzen baldin bada, orduan tobera mustra bat muntatzen zaio [gizonari] . Arti Tobera 278. Bainan nola iragaiten da pastorala? Jendearen biltzeko, arizaleek. munstra egiten ohi dute, hots, ibilketa bat bidez bide. Lf in Casve SGrazi 12.

    4. (S ap. Lh ), musta (S ap. Lh ). Ensayo de una representación. “Répétition de pastorale” Lh. v. 1 mustraka. Ezi jokhazalek beren “mustrak” ostatiaren aizuan dütie eginen. GH 1930, 163.

    Sinonimoak: iz. Ipar.

    [itxura]: aire, egitura, eite, irudi, itxura, karantza, kera, planta, tankera, aparantzia Ipar., egindura Ipar., kara Ipar., egitamu Bizk., traza beh., kuntza g.e., azalpe zah., presentzia zah. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Labyru eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) iz. figura, aspecto, muestra, apariencia (2) iz. puesta en escena. Esp. ref. a la pastoral.
    fr iz. figure, apparence, échantillon
    en iz. figure, appearance, sample
    port iz. figura, aparência, amostra

    Testuinguruan

    Mustra ederra du. (Orotariko Euskal hiztegia)

     
  • Maite 7:37 pm on 2021/07/27 Permalink | Reply
    Tags: M   

    martintxori 

    ik. Martin arrantzale. > iz. Ibaien eta aintziren ondoan bizi den hegaztia, moko luze eta zuzena, zango motzak eta luma urdin, gorri, zuri distiratsuak dituena (Alcedo atthis).  (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    MARTIN-TXORI (V-m-gip). Ref.: A; Elexp Berg (markiñota). Martín pescador. v. supra MARTIN-ARRANTZALE.

    Sinonimoak: iz.

    [martin arrantzale] : (Zool.) martin arrantzale (tekn.) (Alcedo atthis); hondar-txori, ur-makineta, urtxori gorri, martineta (Elhuyar Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es iz. (Zool.) martín pescador (Alcedo atthis); alción
    fr iz. martin-pêcheur
    en iz. common kingfisher
    port iz. martim-pescador

    Testuinguruan

    Martintxorien ñir-ñir distiratsuei begira egoten ginen. #gaurkohitza

     
  • Maite 8:15 pm on 2021/07/16 Permalink | Reply
    Tags: M   

    mariorratz 

    iz. Burruntzia, intsektu hegalaria. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    mariorratz. (V ap. A ; Zam Voc). Libélula. v. mariburduntzi. Tzirri, tzirri, kitzirri, / mari-orratzari. Ox 90. Begira, begira, Erko, mari-orratz ori…! Tximista zirudik atzera ta aurrera. Eston Iz 139.

    Sinonimoak: iz.

    [mariburduntzia]: burruntzi, sorgin-orratz, txitxi-burruntzi, mariburduntzi Bizk. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es iz. libélula; caballito del diablo ➥ burruntzi
    fr iz. libellule ➥ burruntzi
    en iz. dragonfly
    port iz. libélula

    Testuinguruan

    Mariorratz bat ostoaren gainean pausatu zen. [Europako mugetan barrena, Edorta Jimenez (Txalaparta, 2000)]

     
  • Maite 9:59 pm on 2021/06/09 Permalink | Reply
    Tags: M   

    mangazio 

    iz. Nekea, ahultasuna. 

    Orotariko Euskal Hiztegian

    mankazio. mangazio (G-azp). Cansancio, debilidad.

    Sinonimoak: iz. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    [nekea]: nekadura, unadura, kantsakizun

    [ahultasuna]: ahuleria, argaltasun, indargabetasun, makaltasun, ahuldura Ipar., ahulezia, herbaldura Ipar., herbaltasun Ipar., histura Ipar., mendretasun Ipar., erkintasun Bizk., kadentasun Bizk., makaleria Bizk., ahuldade Gip., kaden jas., flakia Gip. beh., erpiltasun Ipar. g.e., flakezia Ipar. g.e., flakotasun Ipar. zah.

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es iz. cansancio, debilidad
    fr iz. fatigue, faiblesse
    en iz. tiredness, weakness
    port iz. cansaço, fraqueza

    Testuinguruan

    Desafio horrekin herri kirolak deitu ohi diren horiek —bada hitz hori erabiltzearen kontra dagoenik eta ulertzekoak dira arrazoiak— hedabideetan hizpide izan dira egun batzuetan, eta erakustaldiaren biharamunean, mangazioa gorputzeko atal guztietara zabaldua zuela aitortu arren, baita azkazaletara ere, zintzo eta tente agertu zen Arria V.a ETB1eko Biba zuek! saioko platora, Maddalen Arzallus eta Xabier Sukiaren galderei erantzuteko pronto.. [Ikusteko baino entzuteko nahiago, Juan Luis Zabala (berria.eus, 2021-06-09)]

     
  • Maite 10:51 pm on 2021/05/10 Permalink | Reply
    Tags: M   

    mafrunditu 

    da/du ad. Ipar. mafrunditu, mafrundi/mafrunditu, mafrunditzen || Mafrundiak joa gertatu; mafrundia eragin. Zoaz janztera mafrunditu aurretik. Deusek ez du hala mafrunditzen nola berotik hotzera iragateak. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    mafrunditu. (H), marfunditu (L, S; Urt Gram 387, H), marfonditu (Ht VocGr 352, Lar, Dv, H), malfonditu. Ref.: A; Lrq. Acatarrar(se). “Arromadizarse” Lar. “S’enrhumer” Urt Gram, Dv y Lrq. “Eritarzun hori heldu berotzetik eta borthizki marfonditua denian, cette malais vient de s’échauffer, et quand on a un fort coryza. […] Deusek eztu hala marfunditzen nola berotik hotzera iragaiteak, […]” H. Cf. morfonditu. Borthizki malfonditua denian, […] gaitx horren erremediatzeko ez du deus ere idiak edan behar. Mong 589 (cf. 590 marfondi). Zer uste du holako hotzarekin zabalduren diotala athea?… Zerutiar guzien marfunditzeko, othe? GaztAlm 1834, 33. (ap. DRA) Bekhatu litake mafrunditzen bazine, ene bihotzeko pinpili-panpalañoa! GAlm 1955, 34. Dendarietan asko ditut ezagutzen, / kanporat ilki gabe aise mafrunditzen. Bidarte in Onaind MEOE 1097. Eman ginion garbi-aldi on bat, […] mafrunditua egotu den armonionari.Prop 1896, 74.

    Sinonimoak: ad. Ipar.

    [mafrundiak joa gertatu]: marrantatu, errefriatu Ipar. g.e., katarratu Heg. g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es da ad. (Ipar.) resfriarse, constiparse, acatarrarse
    fr da ad. s’enrhumer
    en da ad. get a cold, catch a cold, get sick, become sick
    port da ad. encatarrar-se, resfriar-se, constipar-se

    Testuinguruan

    Abots mafrunditu batez, Mikel agurtu zuen. [Skyroom, Ramuntxo Etxeberri (Elkar, 2004)]

    Zoaz janztera mafrunditu aurretik. [Skyroom, Ramuntxo Etxeberri (Elkar, 2004)]

    Argazkia: Jesus Uriarte (verne.elpais.com)

     
  • Maite 10:35 pm on 2021/05/01 Permalink | Reply
    Tags: M   

    maiatz 

    1 iz. Urteko bosgarren hila. Maiatza, Ama Birjinaren hilabetea. Maiatzeko Pazkoa. Maiatzeko hilaren hamaseigarren egunean. Maiatz hilaren azken egunez. Maiatz hotzak dakartza pozak (esr. zah.). 2 iz. (Data adierazteko, -en atzizkia hartzen duela). Maiatzaren lehena. 1901eko maiatzaren 9an. || (Aposizioan, -k atzizkia hartzen duela eta zenbakia artikulurik eta kasu markarik gabe). Gaur, maiatzak 25, larunbata. Datorren ostegunean, maiatzak 20, izendatuko da epaimahaia. 

    maiatz lehen iz. Maiatzaren lehen eguna. Maiatz lehenaren bezperan.

    (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    maiatz. Tr. De uso general en todas las épocas y dialectos. La forma general es maiatz (maihatz en MarIl, Jauretche (395), Duvoisin y J.B. Elissamburu (PAd 15)). Hay maietz en Arrue, Akesolo (Ipiñ 32) y Uztapide y, junto a maiatz , en Txirrita, Lauaxeta, Gerrikagoitia e Insausti (310); se encuentra maijatz en DurPl (68) y Uriarte (MarIl 1), y maiyatz en un texto de Oiartzun (1664), pero de habla labortana; aparece además la grafía majatz en Etcheberri de Ziburu (Man II 18, junto la más frec. maiatz ) y en CatLav (A 4v (V 5)). En DFrec hay 125 ejs. de maiatz.

    Etim. De lat. (acus. pl.) Maias (sc. Kalendas vel sim.).

    1. (gral.; Volt 131, Lcc, Mic 7v, SP, Ht VocGr 312, Lar, Aq 247, VocS 137, Mg Nom 68 (V, G), Añ, Lecl, Arch VocGr, VocBN , Gèze, H), maihatz (Urt II 229, Dv, H (L, BN, S)), maietz (V, G [no bet], AN-larr-araq-ulz-olza-gulina, B, Sal), mariatz (V-gip), marietz (V-gip), mairatz (BN-ad), maetz (Sal), maitza (V-ger-ple-arrig), meietz (G-nav), meddetz (AN-araq). Ref.: Bon-Ond 136; VocPir 22 y nota 18ss.; A; EI 312; Ond Bac 403; Lrq; Echaide Nav 59; Iz Ulz, IzG, To y UrrAnz (ilbeltza), Als (eakus, maiyetz), ArOñ (maríatz); Etxba Eib (maietza); Satr CEEN 1969, 80s; Elexp Berg (maietz); Gte Erd 46 y 86.

    Mayo. “Para significar la abundancia de merluza por el mes de Mayo, etorriko da Maiatza, jango <s-> deguna legatza” Aq 247. “Maiatz otz, ez autz ez biotz (R), mayo frío, ni paja ni duramen; litm.: ni corazón. Maiatz pardo, ogitan ardo; maiatza otz, ez gari ta ez agotz (Sal), mayo pardo (produce) pan y vino; mayo frío, ni trigo ni paja. Maiatza, erdiz otzak illa ta erdiz beroak errea (V-arr-oroz-och-m), mayo, a medias muerto de frío y a medias abrasado de calor. Maiatzeko artoaren ardurea ta bost semealaba daukazana eztabil musika-billa (V-ger), la que cuida del maíz de mayo y de cinco hijos no anda en busca de músicas (para pasar el tiempo). Maiatzeko zazpi egun zazpi ilabeteren lagun, erran nai du, garia, maiatzeko zazpi egunez, obro azkatan dela ezik ez antzineko zazpi ilabetez (R)” A. “Maiatza pardo, ekaina klaro; ordian izain da ogi ta arno. // Maiatz luzia, maiatz gosia, arek il zian nere alaba gaztia. // Txikiya ba nintzan, aundiya ba nintzan, maiatzian zorruan nintzan. // Maiatzaren zazpi egun, zazpi ilabeten lagun. // Maiatza otz, urtea zorrotz. Maiatz eurite, urte ogite. // San Migel Maiatzeko, gure sorua laiatzeko (G-nav)” Satr CEEN 1969, 80s. v. loreil, orril.

    Peru de Mayaça (1366). Arzam 336. Maiatza (Pamplona, 1501). In Satr ASJU 1981, 78. Larrosa maiatzekoa, nola dozu / enetzat orrein gogor murallea? Lazarraga 1185v. Maiatz iluna ta bagil argia, urte guztiko ogia. RS 43. Txitak, grisolak ta urdaia, Maiatzeko maira. Ib. 39. Maiatzak hogoi eta hameka egun ditu. Harb ĩ 6v. Maiatza edo ostaro. EZ Eliç XXIV. Maiatz eurite, urte ogite. O Pr 308. Hotzak maiatza hil zezan, eta ni ase nenzan. Ib. 253. Maiyatzaren 13garren egunean eta 1662.garren urtean (Oiartzun, 1664). ETZ 48. Maiatza, Ostaroa, Orrilla. Cb EBO 47. Maihatzaren lehenaren bezperan. MarIl 64 (v. tbn. Xa EzinB 58 maiatzaren lehenean). Andre-dena Mariaren ilhabethea edo maihatza. Ib. V (tbn. en Ip Hil I, MaiMarIl (tít.) maiatz). Aphiril ondarrean edo maihatz hastean. Dv Lab 375. Maiatz au atsotu [da]. AB AmaE 387. Maietzeko ejerzizio santuak. Arr May 5. Aphirila, Maiatza eta Ekhaina igan ziren. Elsb Fram 143. Maiatza fan baizen on. Mdg 140. Urte onetako maiatzaren aurrenean. Goñi 64. 1901ko maiatzaren 9an. A Ardi 99. Maiatzaren erditsutan. StPierre 25. Maiatzaren amalaugarren egunean. Arrantz 104. Iguzkitarat maiatza jeiki. Ox 28. Eldu da Orrilla (Maiatza). Jaukol Biozk 93. Maiatzaren 13garrenetik Garagarrillaren azkeneraño. Or SCruz 101. [Arrosa] loratzen da maiatzean. Or Eus 93. Maiatzeko eguzkiaren irriñoa. TAg Uzt 114. Maiatzeko hogoia hurbildua. Lf Murtuts 20. Maiatzean, lore-illan erneko dira. Munita 41. Eguna, maiatz beteko zabaltasunaren jabe egin da. Etxde JJ 106. Basuok berde ziran / joan zan maiatzez. Gand Elorri 169. 1553-eko maiatzaren hamabostetik hunat. Ardoy SFran 268. Maiatza, urte guziaren ardatza (AN-ulz). Inza NaEsZarr 1329. Erabaki genduan Maiatzaren ogei ta amarrarekin, igandea, deitzea. JAzpiroz 153. v. tbn. Lç Cal a 5r. Tt Onsa 184. INav 160. In Ch IV. Lar Gram 393. Echag 19. UskLiB 7. HerVal 199. Lard 530. Bil 161. Laph 200. Aran SIgn 9. Xe 297. PE 119. Ud 123. Sor Bar 70. Bv AsL 190. HU Zez 94. Azc PB 73. Ag AL 54. Moc Damu 35. CatJauf II. JE Bur 85. Urruz Zer 119. EusJok II 143. Barb Sup 37. Tx B II 207. Ldi IL 16. Laux AB 90 (50 maietz). Zerb IxtS 111. Mde Pr 37. Txill Let 29. Erkiag Arran 102. NEtx Antz 9. Ugalde Iltz 59. Anab Aprika 97. Izeta DirG 109. Osk Kurl 203. MAtx Gazt 45. Salav 100. Alzola Atalak 143. Casve SGrazi 4. Etxabu Kontu 120. Ataño TxanKan 240. Gerrika 70. Larre ArtzainE 14.

    (Como primer miembro de comp.). Maiatz-eguzki alaiari ongi-etorrika diardute. Mok 3. Maiatz-axio, geldi ago! ‘Ventolina de mayo’. Laux AB 70. Oraintxe dira maietz-pestak. Ib. 89. Paris-ko ‘Maiatz-Aretoan’. MEIG IX 141 (en colab. con NEtx).

    2. (S ap. Alth ). “Maiatza, maiatzeko edo libertateko zuhaitza” Alth in Lander RIEV 1911, 600. LEHEN MAIATZ. Primero de mayo. v. MAIATZ LEHEN. Ofrezitu zinduten ezi len maiatzeko eraguren zinuela [poderea] . “Para el mes de mayo” . MRos 10.1r.

    Sinonimoak: iz.

    [loraila]: lorail, hostaro g.e., orril g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es iz. mayo
    fr  iz. mai
    en iz. May
    port iz. maio

    Testuinguruan

    Sindikatu abertzaleek hainbat manifestazio deitu dituzte Maiatzaren Lehenerako. [Greba orokorra eta «ezkerreko atea», sistema aldaketarako, Imanol Magro Eizmendi (berria.eus, 2021-05-01)]

     
c
Compose new post
j
Next post/Next comment
k
Previous post/Previous comment
r
Reply
e
Edit
o
Show/Hide comments
t
Go to top
l
Go to login
h
Show/Hide help
shift + esc
Cancel