Gaurko hitza

Updates from maiatza, 2019 Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

• 

  Maite 10:39 pm on 2019/05/14 Permalink | Reply
  Tags: G ( 266 )   

  goiartu 

  ad. Garaitu.

  Orotariko Euskal Hiztegian

  goiartu (R ap. A; Lar, Añ, H).

  1. Vencer. “Prevalecer” Lar y Añ. “Vencer” Añ. “Dominar” A. Zelan goiartu arerioak. Añ EL1 3. v. tbn. Añ LoraS 171. Zeinbat bider goiartu, benzutu ta goituko etzenduan deabru madarikatua. Añ MisE 16. Lenengo sarreran goiartu zien edo benzutu zituen. Lard 99. Goiartuz troka ta mendi. ‘Erguido sobre’. Gand Elorri 55.

  2. (Añ -> A; H). Insubordinarse, rebelarse. “Levantarse a mayores” Añ.

  Sinonimoak: ad. jas.

  [garaitu]: bentzutu, eraman, gainditu, gaindu, garai atera, garaitu, irabazi, gaina hartu Ipar., gainez egin g.e., goitu g.e., xitu Ipar. zah. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es ad. vencer
  fr ad. vaincre, battre, gagner
  en ad. to defeat, to beat; to win;
  port ad. vencer

  Zelan goiartu arerioak.  Añ EL1 3. v. tbn. Añ LoraS 171. (Orotariko Euskal Hiztegian)

  

  goiargitu (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

   

  Reply

  Required fields are marked *

  Izena *

  E-posta *

  Webgunea

  Gorde nire izena, emaila eta webgunea bilatzaile honetan komentatzen dudan hurrengorako.

  Δ

• 

  Maite 11:03 pm on 2019/05/13 Permalink | Reply
  Tags: Z ( 315 )   

  zurrungari 

  adj. Zurrunga egiten duena. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  zurrungari (Sal ap. A; Dv, H), zurrukalari (B ap. A).

  1. Roncador; que respira ruidosamente. “Ronfleur” Dv y H. “Persona que hacer ruido al respirar” A. “Roncador. Zurrukalari arekin eztaiteke lorik egin, no se puede dormir con aquel roncador” Ib. [Kixkil beti lo]. Begi-bazterrez behatzen dio Kixkili, […] pilota eman ahala botatzen zurrungariari buruz. Lf Murtuts 14.

  2. xurrungari. (Agua) rumorosa. Lurdeko mendietan oihanpez nabila, ur xirripak xurrungari, San Josep gidari. Iratz Argiz 88 (ap. DRA).

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es izond. roncador, -a
  fr izond. ronfleur
  en izond. snorer
  port izond. , roncador(a)

  -Aingerutxoek bezala lo egin du. Tira, aingerutxo zurrungariek bezala. Ni naiz haren zurrungekin lo gaizki egin duena. [Trapuan pupua, Patziku Perurena (Erein, 2001)] (Ereduzko Prosa Gaur)

   

  

  zurrungari (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

   
• 

  Maite 11:21 pm on 2019/05/11 Permalink | Reply
  Tags: T ( 353 )   

  txapeldun 

  iz. 1 iz. Txapelketa edo lehiaketa baten irabazlea. Uztapide atera zen txapeldun. Gaur egunean bera baitugu aizkolarien txapeldun. Errezilgo Uzkudun, Paulino, zu zara Europan txapeldun. || Hori da, askoren eta nire ustez ere bai, gure idazle guztien artean txapeldun. 2 adj. Txapela daramana. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  txapeldun (S; Gèze), xapeldun (AN, L, BN; Arch VocGr, VocBN, Dv, H), zapeldun (B). Ref.: A (xapeldun, zapeldun); Lh; Lrq; Izeta BHizt2 (xapeldun, zapeldun).

  1. Que lleva sombrero, burgués. “Portant chapeau” VocBN. “Burgeois, celui qui porte le chapeu” Dv. “Qui porte chapeau, un burgeois, un monsieur” H. “Burgués, particular cubierto de sombrero” A. “Zapeldun, burgués, hombre acomodado; litm., que tiene sombrero. Alkate zapelduna dugu, tenemos por alcalde a un burgués” Ib. “Burgués. Gure osaba zapeldun ta yaun aundie da” Izeta BHizt2. Eskaldun gehienek miriku prezatzen; / xapeldun kasik nihor hainbertze agurtzen. Hb Esk 204. Aithortzen dut badela, ez bakharrik xapeldunetan, bainan oraino ponetdunetan asko beren urtheko bihia baino hainitz gehiago biltzen dutenik. Dv Lab 85. Izanagatik txapeldun / Zapatak ere botoindun, / Moltsa ez nuen dirudun. LuzKant 133 (en otra var., ib. 134, xapeldun). Izan bedi bonetun ala xapeldun, gizon eskolatu ala ez. HU Zez 195. Xapeldunetarik gutarteko langile xumeenetaraino. Ib. 68. Bazkaltegiko maiean amalau lagun ginan: bi ez, besteak elizgizonak. Medel ta Juan Joxe Alkatea ziran txapeldun bakarrak. A Ardi 128. [Katalin] xapeldun arrotz eihartu jaunxkil batekin / zaukun hasi ‘re dantzan. Ox 183. Euskaldun letradunak, zapeldunak, irakasleak. FIr 155. Gizon galant bat […] xapelduna eta soineko ederretan. Zub 85. Gizon xapeldun bat, urthean behin baizik xapela khentzen eztuena (L?). A EY III 405 (adivinanza de la pila de paja). Ezkondu nahi luke / bainan ez enekin / Bai nahi luke bainan / xapeldunarekin! “Iruten hari nuzu” (ap. DRA).

  2. Que lleva boina. Zer egiten dozue / txapeldun mutilak? / Nun dira goitu bako / euskaldun makilaak? Azc PB 317. Orain arte [euskerea] abarka ta txapeldunen artetik ezta berezten izan. A EEs 1916, 109. Euskaldun zintzoen balada. […] Soin zabal, zalhu, txapeldun, / euskaldun eta fededun. Mde Po 33.

  3. + xapeldun (L ap. Lh). Campeón (sentidos prop. y fig.). “Champion” Lh. Euzkotarrak txapeldun (campeones) dira kirol askotan. Anab EEs 1919, 63. Errezilko Uzkudun / Paulino, zu zera / Europan txapeldun. EusJok II 149. Beraz xapeldun nor gertatu den / orai erran nahi nuke. / Oro berdintsu diren denboran / bat hautatzea da neke. Etcham 240. Lasterkari txapeldun bizkor ark […]. Or Mi 15. Alegi dezute txapeldun baso ta zuaitz gora-beretan. Munita 116. Ekiñaleko berbaketan, noberaren iritxia txapeldun jarri nairik. Bilbao IpuiB 120. Uztapide atara zan txapeldun. SM Zirik 109. Jakintza esperimentaletan mutil eta txapeldun diren oietakoak. Espezialistak beren esparruan. Vill Jaink 34s. Pilotari eta “xapeldun” handienen izenak ere bai. Othoizlari 1962 (n.º 32), 430. Dempsey munduko txapelduna zan boxe delako ukhabilketa jokoan. Osk Kurl 107. Jerbaxi ta Protaxi, errezoetan errian txapeldun ziran atxotxo biak. NEtx LBB 170. Jina baitzen jina, azkenean, lehengo xapeldun lasterkari eta jauzilariaren orena! “Champion”. Ardoy SFran 142. Oi ta bi urtez txapeldun zegon / Atano irugarrena. Uzt Sas 326. Galdakaoko mutil batek urten eban Atenasen munduko txapeldun bi milla metro korritzen ostakuloakaz. FEtxeb 137. Joko-garbian ari izana baitzen euskal plazetan, eta, uste dut, xapeldun ere gainerat. Larre ArtzainE 172. Bernardo Irastortza […], segan txapeldun izandakoa. Albeniz 154. Garat jaz xapeldun atera zen. DRA (s.v. xapel; no indica ninguna ref.). Pelota-txapelduna. MIH 311. [Orixe baita] askoren eta nere ustez ere bai, gure idazle guzien artean txapeldun. PMuj in MEIG I 92. En DFrec hay 69 ejs. de txapeldun, todos meridionales, y 3, septentrionales, de xapeldun. v. tbn. EusJok 139. Enb 123. Basarri 77. BEnb NereA 153. Zait Plat 129. Salav 44.

  Bilduma horrek 1963an izan zuen Tolosan xapeldun saria. Lf ELit 335.

  4. Cambrón, paliuro. “Xapeldun, porte-chapeau” VocBN.

  Sinonimoak: iz.

      [kanpeoia]: kanpeoi Heg. beh. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) adj./iz. campeón, -ona, vencedor, -a (2) adj./iz. persona que lleva boina
  fr (1) adj./iz. champion, -onne (2) adj./iz. personne qui porte un béret
  en (1) adj./iz. champion, winner (2) adj./ iz. someone who wears a beret
  port (1) adj./iz. campeão m, -ã (2) adj./iz. pessoa vestindo uma boina

  Reala txapeldun! Zorionak, neskak! #gaurkohitza

  

  txapeldun (Argazkia: Twitter moments)

   
• 

  Maite 11:04 pm on 2019/05/10 Permalink | Reply
  Tags: T ( 353 )   

  talentu 

  iz.  1 iz. Antzinako greziarren diru unitatea, hogeita bosten bat kilo zilar edo urreri zegokiona. Bati bost talentu eman zizkion, eta talentu bakoitzak hogeita hamaika mila seiehun eta laurogei erreal bezalatsu balio zituen. Ekarri zion emaitza anitz, hala nola ehun eta hogei talentu urre. 2 iz. Gaitasun berezia; adimena. Ik. berezko 2. Mingainez larriak, talentuz urriak. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  talentu (Urt I 229), talento (Lar), talent, talendu, talanta, talenta. Tr. Documentado al Norte desde finales del s. XVI y al Sur desde mediados del s. XVIII. La forma general al Norte es talendu –th- en Haraneder (junto a ta-), Jauretche, Laphitz y M. Elissamburu–. Hay talentu en Materre, CatLav e Inchauspe; talent en Leiçarraga, Larreguy y Etchahun (en este último junto a talentü), y talenta en TB. La forma mejor documentada al Sur es talentu. Hay además talento en Hualde, BOEanm, Arrantz (tbn. talentu) y Enbeita, y talanta en Olabide. En DFrec hay 2 ejs. de talentu.

  1. Talento (unidad de peso y moneda). “Talenta dotis adposcunt duo, […], bi talenturen eskéa” Urt I 229. Talenta, zen pizu mota bat, eta hirién eta lekhuén araura anhitz moldetakorik zen, baina gehién balio zuena zen sei milla drakmatako. Lç Decl a) 6v. Kontu egiten hasi zenean, presenta zekión bat, hamar-milla talent hari zor zeraukanik. Lç Mt 18, 24 (He, Samper, Ip, Echn, Ur, Ur (V), Ir YKBiz 418, Or talentu, TB talenta, Hual, BOEanm 1314 talento, EvL talendu diru, Dv, SalabBN, Leon talendu, Ol talanta; Ker diru-talentu). Irabazian erabiltzeko errezibitu zuen talentua eta dirua estalia eta ehortzia eduki zuen. Mat XI. Hek ziren hamabi gizon ontasunik eta talenturik gabeak. CatLav 55 (V 36). Jauna, bost talentu ta diru-er ziran zuk niri emanak. Mb IArg I 210. Ehun eta hogoi talent urre. Lg I 334. Othoitzten zaitu egortzeaz enekin talent bat diru. Ib. 372. Amar milla talentu, au da, irureunda amasei milloi eta zortzieun milla erreal bezalatsu. Lard 410. Hamar mila talento. Etcheberry 232.

  2. (L, S; Gèze; th- Hb ap. Lh), talendu (L, BN; Ht VocGr 374; th- Lh), talent. Ref.: Lrq (talentu); Lh (talendu). Talento, aptitud, capacidad. “Talent, capacité pour un travail” Lrq. Euskaraz minzatzeko ardietsi dudan talentua eta iakina. Mat XI. Beldurrez gaitzi dakion Jainkoari zeiña ganik baititutzu ditutzun dohaiñ eta talendu natural guziak. Ch I 7, 2 (Mst huntarzün naturalak, Ip hun naturalak). Ene talendu eskasak, eta gure eskualdun phuruen errenkurek eta larderiak desira horren bethetzetik urrundu naute. Brtc 7. Abilidade edo talentuak. Gco II 67. Jainkoa ganik errezibitu ditugun onak, izpirituko thalenduak, gorphutzeko ahalak, […]. Jaur 180. Eztüzü miraküllü gero, zük ükhenik ere talent, / azi hunak fruitia beitü, bera üdüri ekharten. Etch 534 (v. tbn. en la misma pág. talentia). Beher huntan talendua / dela grimasa purua. Gy 293. Lagun bat, adin berekoa, thalendu berekoa, ez hatik sorterro berekoa. Laph 123. Talentu onak dauzka / nere betroi zarrak. Xe 298. Nahiz thalendu eta yakitate handitakoa zen, fedea arras galdua ahal zuen. Elsb Fram XI. Talendu handiko gizona zen. HU Aurp 59. Talento aundikua / izanduba bera, / beti portatzen zaigu / gizonen legera. Arrantz 129 (128 talentu). Adimen (talentu) andija daukot. Altuna 81. Beti zure talenduz / ditzazula egin: / Mari, zure nausiak / baduke atsegin! Etcham 156. Oiek dirade orgullosuak / eta talentuz urriyak. Tx B I 256. Ai, ori dok talentoa! / Igaitik, barriz, aplikadua, / itz augaz yoek naikoa. Enb 197. Hanbat gaixto nor bederarentzat bere talenduak ez baditu baliarazten. Lf GH 1933, 401. Tamalgarri dena, hainbeste borondate on eta talentu borroka antzu batean higatzen ikustea da. Mde Pr 44. Nork esan zenbat balio zuan / zure talentu jantziak? Basarri 51. Mutil onek talentu aundia du. Lab SuEm 209. Gure sorgiñak errespuestak / laixter daduzka goguan, / dudarik gabe talentu asko / sartua dauka buruan. In Mattin 74. Leku onean da gaur / Xalbador tontua, / orain argitzen ari da / nere talentua. In Uzt Auspoa 10, 126. Teatro ona ez du xoilki ofizioak egiten; jeinua, talendua ere baitezpadako da. Lf ELit 316. Mintzatzeko zaukan talendu xoragarriarekin. Larre ArtzainE 248. Arrazoi dezu: bertsolariez / jazten ari da Goierri, / naiz talentua gutxitxo izan / ibiltzeko erriz erri. Insausti 243.

  v. tbn. Ud 132. AzpPr 30. JanEd II 119. EusJok 143. Yanzi 59. Auspoa 39, 49. JAzpiroz 44.

  Talendu: He Gudu 53 (th-). Mih 89. In CatLan 4. Othoizlari 1956 (n.º 10), 89. Herr 27-2-1958, 3. Larz GH 1960, 227.

  3. talento (V-gip, G-azp). “Fuerza, en Régil, pueblo natal de Uzcudun” Garate 2.ª Cont RIEV 1933, 102. “Fuerza física de un hombre” Vill (comunicación personal).

  Sinonimoak (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)
  

  1. adimen, entelegu, buru-dohain.
  2. gaitasun

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) iz. [dirua] talento (2) iz. (hed.) talento; inteligencia, aptitud, capacidad (3) iz. [pertsona] (hed.) talento, genio
  fr (1) iz. talent, intelligence, esprit (2) iz. [pertsona] génie
  en iz. talent, genius; gift, endowment
  port iz. (hed.) talento, inteligência, aptidão

  Gaur aukeztu dute Donostian Javier Ortizen artikuluen bilduma: Javier Ortiz, talento y oficio de un periodista.
  

  

  talentu (Argazkia: Iban Arantzabal)

   
• 

  Maite 9:19 pm on 2019/05/09 Permalink | Reply
  Tags: P ( 210 )   

  pario 

  iz. Ipar. Apustua, trabesa. Azkaineko erretoreak pario hau egin zuen Senperekoarekin. Pario gehienak Harisperen alde omen ziren. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  pario (VocBN, Dv, H). Apuesta. “Pari” VocBN y Dv. “Pari, gageure. Ce qu’on parie” H. Parioaz bertzetan da hura oraiño dostatzen. Gy 58. Pario bat egin baitzuen Eskual-herritik Parisera letra bat hel-arazten ziola. HU Aurp 100. Harek parioa irabazi. Ib. 100. Azkaineko erretorak pario hau egin zuen Senperekoarekin: argitik iluna arte Azkaineko hirur emaztek hamabortz pinta aguardient edaten zituztela. Zerb Azk 101. Pario gehienak Harispen alde omen ziren ba. Ib. 115. Parioa ez dautzugu gal-araziko. Ib. 101. Denaden galdu zuen itsuak egun edo gau hortako parioa. Larre ArtzainE 148.

  Sinonimoak: iz. Ipar.

      [apustua]: apustu, dema, desafio, trabes, postura Bizk., apostura Heg. beh., proba Heg. beh. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) iz. [landarearena] yema, brote (2) iz. [begikoa] (Ipar.) pupila del ojo; niña (del ojo)
  fr (1) cime, sommet (2) terrasse
  en (1) summit, peak (2) flat roof; balcony
  port (1) cume, cume (2) terraço

  Interneten soilik eta ordainduz, kazetariei lan sari duina segurtatuz, hori zuen Parisko Mediapart hedabideak parioa hasi zelarik, 2008an. Orain, 112.000 harpidedunekin, parioa irabazia duela frogatutzat du. [Edwy Plenel, Mediapart-eko presidente eta sortzaileetako bat (Nora Arbelbide, iparraldekohitza.eus, 2015/02/23)]
  

  

  pario (Argazkia: DiarioVasco.com)

   
• 

  Maite 2:34 pm on 2019/05/08 Permalink | Reply
  Tags: A ( 569 )   

  aharra 

  iz. Liskarra, errieta. Ik. ahakar. Aharra sortu. Ez du aharrarik, ez oihurik erabiliko. Arrebarekin aharran aritzeko. Gosearekin eta heriotzarekin aharran. || Esr. zah.: Etxe hutsa, aharra hutsa. Beharrak aharra. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  aharra (L, BN, S; SP, VocBN, Gèze, Dv, H; ãharra VocS 132 <anh->). Ref.: A; Lh; Satr VocP (aarra); Gte Erd 263.

  Riña, pendencia. “Querelle de paroles, bruit” SP (tomado de O). “Dispute violente” VocBN. “Dispute, querelle” Gèze. “Riña” Satr VocP. “Aharra xekan dabil (BN-ciz)” Gte Erd 263 (junto a sesio, gerra, kalapita, etc., de otras zonas). v. ahakar. Tr. Documentado en textos septentrionales y en Orixe. Gabiak aharra. Bela 25. Beharrak aharra. “La nécessité engendre noise”. O Pr 78. Etxe hutsa, aharra hutsa. Ib. 171. Atsegin hartzen duela bertzerekin izan duen aharraz eta guduaz mintzatzeaz. SP Phil 27. Aski ardüra aharrak jaikiten dira adixkiden […] artian. Mst I 14, 2 (Ch eskatimak). Umilitatia geihen den lekian, nehork etzi ikusiko ez bekaizguarik, ez diskordiarik, ez aharrarik. AR 269. Aharrak, laidoak, desohoriak, auziak, gogomenaren flakeziak. Egiat 237. Aberetzia, aharrak, eta lohikeria. CatLan 116. Aharra zenbait izan baduzu. Arch Fab 239. Ez du aharrarik, ez oihurik erabiliren. “Non contendet”. Dv Mt 12, 19 (Lç eztu ihardukiren, Ur ez da leiatuko, SalabBN ez da aharratuko). Kasatu zituen joko beroak, aharrak, hizkuntza gaxtoak, elhe lizunak. Laph 199. Ainharbiarrak jun ginandin / hanitx besta hartara, / ez eskandal emaitera, / ez aharra xerkhatzera, / bena bai libertitzera. ChantP 316. Aharrak eta bekhaizteriak. Ip Hil 87. Bizitze ahalik ixilena deramate, aharra, hauzi guduetarik bazter. Prop 1897, 109.

  (s. XX). Medikuen arteko aharrak. JE Bur 125. Aharraren iturburua zen, “Kokotzek” hogoita amekarekin eskutik irabazi zuelakotz yokorat. Zub 23. Jenden artean bada / anitz arrangura; / jelosia, aharra, / ta gerlak ardura. Etcham 209. Ez dio, nai-orduko, egiten akarra (aharra, errieta). Or Eus 38. Hortarik laster aharrak sortu ziren aberezainen artean. Zerb IxtS 17s. Senar-emazteen arteko aharretan Jainkoa juje bakar. EZBB II 109. Ziekilan batian / gira trüfatüko, / familian artian / aharra ezariko. Casve SGrazi 106. Heda dadila aharran / arana bazter orotan. ‘Haserrearen oihartzuna’. Ib. 96.

  Sinonimoak: iz. Ipar.

  [errieta]: ahakar, anabasa, birrinbili-barranbala, demanda, errieta, errietaldi, etiketa g.e. , gorabehera, iskanbila, istilu, kimera, lipizta, liskar, liskarraldi, mokoka, mokokaldi, tirabira, tirabirako, zalaparta, zaparrasta, eskatima Ipar., karmañola Ipar., kasaila Ipar., tarrapata Ipar., xaribari Ipar., astrapala Bizk., baraila Bizk., droga Bizk., lazka Bizk., ardaila Gip., matxetin Gip., sesio G-N, kalapita Ipar./Naf., bilaxka Zub., armonia beh., desditxa beh., matrikula beh., atarrapuzka g.e., ausiabartza g.e., liskarreria g.e., zirriparra g.e., ahaka zah., ateleka zah., matraka Bizk. beh., okasio Gip. beh., haparka Ipar. g.e., despita Gip. g.e., biahore Ipar. zah., debadio Ipar. zah., disputa Ipar. zah., atralaka Bizk. zah., bilaka Zub. zah., arroitu Naf. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. riña, disputa, contienda
  fr iz. querelle, bagarre
  en iz. quarrel; argument; fight
  port iz. rixa, contenda, enfrentamento

  Etxe hutsa, aharra hutsa. Esaera zaharra. (Hiztegi Batua)

  

  aharra (Gaurko hitza)

   
• 

  Maite 9:17 pm on 2019/05/07 Permalink | Reply
  Tags: O ( 147 )   

  obulutegi 

  iz. 1 iz. Emeen ernaltze organoa, obuluak sortzen dituena. Ik. obario. Zikloaren erdialdera, obulazioa gertatzen da: obulu bat ateratzen da bi obulutegietako batetik. 2 iz. Bot. Landareez mintzatuz, pistiloaren behealdeko zatia, obuluak dauzkana. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  Sinonimoak: iz.

  [obulutegia]: obario (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. (Anat.) ovario
  fr iz. ovaire
  en iz. ovary
  port iz. (Anat.) ovário

  Zikloaren erdialdera, obulazioa gertatzen da: obulu bat ateratzen da bi obulutegietako batetik. (Hiztegi batua)
  

  

  obulutegi (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)