Gaurko hitza

Updates from Maite Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

• 

  Maite 11:36 pm on 2019/03/05 Permalink | Reply
  Tags: O ( 147 )   

  ondugabe 

  adj. Ondu ez dena; bereziki, heldugabea, umotu ez dena. Fruitu ondugabeak. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  ondugabe (SP).

  1. “Qui n’est pas mûr” SP. Haur da fruitu ondu gaben ondorea, horzkidura, higuintza. Ax 431 (V 280). Asukreak eztitzentu fruitu zorhitu eta ondugabeak. SP Phil 8 (He 8 ondugabeak; v. tbn. en contexto similar BOEans 846 ondugabeak (B, s. XVIII)). [Fruituak] oraino samurrak eta ondugabeak direnean. Ib. 222. Pruitu berdeak, ondu gabeak, ogei gramo litro bat uretan egosi. Ostolaiz 69.

  2. ondubage. “Crudo, lo que no está curado, ondubagea” Lar.

  3. ontugabe. No abonado. Lur ontu gabean ereitea, diruaren ehortzea. EZBB II 50.

  Sinonimoak: izond.

      [heldugabea]: gordin, heldugabe, heltzaka Bizk. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es izond. verde, no maduro
  fr pas mûr loc, vert
  en green, unripe
  port verde, 

  Sagar hau ondugabe dago.  (Elhuyar hiztegia)

  

  ondugabe (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

   

  Reply

  Required fields are marked *

  Izena *

  E-posta *

  Webgunea

  Gorde nire izena, emaila eta webgunea bilatzaile honetan komentatzen dudan hurrengorako.

  Δ

• 

  Maite 10:33 pm on 2019/03/04 Permalink | Reply
  Tags: D ( 105 )   

  dontsu 

  iz. 1 adj. Zorionekoa, zorionez betea. Ik. dohatsu. Bizitza dontsu eta zorionekoa. Heldu zen egun dontsua. Kristoren etorrera dontsua. Dontsuaren etxean guztiok barrez, dongearenean negarrez (esr. zah.). 2 adj. Aspergarria edo gogaikarria gertatzen dena. Ik. zorioneko 2. Politika dontsuak zer ekarri digu? (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  dontsu (V; Lar, Mg PAbVoc, Añ, Hb ap. Lh, Dv (V)). Ref.: A; Etxba Eib.

  1. Dichoso, feliz. Sg. Lar y Añ “donoso”, tal vez para justificar una conjetura etimológica. v. deuntsu; dohatsu. Tr. Documentado desde Refranes y Sentencias, su uso disminuye relativamente en el s. XX. Es utilizado generalmente por autores vizcaínos; entre los guipuzcoanos, aparte de uno en Cardaberaz, sólo se encuentran ejs. del s. XX. Dontsuaen etsean duztiok barrez, deungeaenean negarrez. “Venturoso”. RS 96. Ah dontsua! Erretorika zer dan badakizu? Cb EBO 39. Iragoriko egun dontsu ta zorionbagetan. Mg PAb 202. Gaztañak ta sagarrak daukazan nekezalia dontsuago da andiki guztiak baño. Ib. 59. Oroitzen ninzan erle dontsuaz, zeñek lora eder ez diradenetatik ere atera oi duen eztia. VMg XI. Gabon gau bat izan zan beretzat ondo dontsu ta zorijonekua. Ur MarIl 98. Alako gertaera dontsubagaitik. “Con tan fausto motivo” (1866). BBatzarN 219. Lur dontsu eta zorijoneko oneganako […] borondate ona. “Este privilegiado país” (1866). Ib. 215. Dontsua da gizona ona bada andrea. AB AmaE 420. Jaunak emon dagizuzala egun dontsuagoak eta zorionekoagoak. Itz Azald 23. Zera zu seme dontsua. / Aita bat degu guk biok eta / laster zerade aitortua. Ill Pill 23. Zuri, zeure eriotz dontsuan Jesus ta Maria begira zegozkizun orri. ArgiDL 121. Zorioneko ta dontsu da ongi bizi dana. Zait Plat 150. Asko ziran bete-izate aiñ dontsuari mira eiñda. Etxba Ibilt 458.

  2. (V? ap. A; Lar, Añ), dontzo, donzu. Santo. Jaungoikoen Agindu Donzuak. Ulib 9. Aingeruakaz batera esateko: Dontsua, dontsua, dontsua. Ur Bisit 221 (ap. A). Numanciatar Tarifa uri dontsu, santua. AB AmaE 444. Ez iakan eldu orbanik / lora dontsuari. Azc PB 38 (se refiere a la Virgen María). An dago, lur dontsuan, illobi donean. Muj RIEV 1907, 208. Ia, ire esku dontsu orren ontasunean atsegindu deitela! Zam ib. 425. Jaungoikoari, bere Ama Dontzoari. Echta Jos 364. Alako bake dontsuba ekarri ebalako. Kk Ab I 40. Iturri eta osin dontsuak. JMB LEItz 93. Maiatzeko il / Dontsu onetan. Enb 78. Sukaldeko sua da, batez ere, benetan dontsua. Su ori Andra Mari jainkesaren irudi edo ikurra da. JMB ELG 85. Guretzat, Biedermann jauna, / jabetasuna dontsua da. / Guretzat santua, santu! Lab SuEm 190.

  (Fig.). Bertso batzuek jarri / nai nizuke, sua, […] /, baiña beti etzera / umil ta dontsua. Insausti 297.

  3. (V), dontzu (V-gip). Ref.: A; Iz ArOñ; Elexp Berg. Dichoso (irónicamente). “Diru dontzu oi, ese maldito dinero” Iz ArOñ. “Siempre tiene sentido peyorativo. Se usa cuando uno está molesto de tanto oir hablar de un tema. Bariante dontsuoi be etzan bela akabatzekua” Elexp Berg. Zer da Anatomija dontsu ta izen ospe andiko ori? Mg PAb 52. Atrapau bagendu barberu dontsuba, kenduko geuntsan bizarra. Ib. 192. Politika dontsuak! Zer ekarri deusku? AB AmaE 223. Nola izan lezakek ik ez jakitea, bularreko aurrak dakitenean zer igaro zitzaion Pepete dontsuari? Apaol 97. Ire senargei dontsu ori nire senarra baiño esangiñagoa izan dailla. A BeinB 63. Zer da enetzat naturaleza dontsu ori? Makina izugarri bat besterik ez. Vill Jaink 159.

  4. dontzu (V-gip), dontza (V-gip). “Dontzu bat, dontzabat, inválido, digno de compasión” Iz ArOñ.

  Sinonimoak: izond. Bizk.

      [zorionez betea]: atsegindun, bienabenturatu, dohatsu, zorioneko, zorionezko, zoriontsu, bozkariotsu Ipar., lorios Ipar., uros Ipar., irus Zub., zoriondun g.e., zoritsu g.e., zorizko g.e., ditxoso zah., deuntsu Bizk. g.e.

      [ditxosozkoa]: zorioneko, ditxosozko Gip. beh. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) izond. (B) feliz, dichoso, -a (2) izond. (B) de marras; dichoso, -a (utilizado en sentido peyorativo)
  fr izond. bienheureux, -euse
  en izond. happy, pleased, delighted
  port alegre, feliz, jubiloso

  Dontsuaren etxean guztiok barrez, dongearenean negarrez (esr. zah.). 
  

  

  dontsu (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

   
• 

  Maite 10:46 pm on 2019/03/03 Permalink | Reply
  Tags: Z ( 315 )   

  zeinatu 

  iz. zeinatu, zeina, zeinatzen. 1 da ad. Aitaren egin. Kartsuki zeinaturik hasten naiz lanean. 2 da ad. Eskuineko erpuruarekin hiru gurutze egin, bat bekokian, beste bat aho inguruan eta hirugarrena bular aldean, hitz jakin batzuk esanez. (Hiztegi Batua)

  Sinonimoak: ad. Heg.

      [aitaren egin]: aitaren egin (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) da ad. (Erl.) santiguarse (2) da ad. (Erl.) santiguarse (3) du ad. [zeinu-hizkuntzaz adierazi] signar
  fr da ad. se signer, faire le signe de la croix
  en da ad. to cross oneself
  port da ad. benzer-se

  Zeinatu zen, lo-gelako Jesuskristori barkamena eskatu zion eta ahapekatu zuen. [Zeruetako erresuma, Itxaro Borda (Susa, 2005)] (Ereduzko Prosa Gaur)

  

  zeinatu (Argazkia: stjohntheforerunnerblog.blogspot.com)

   
• 

  Maite 11:45 pm on 2019/03/02 Permalink | Reply
  Tags: M ( 290 )   

  matalaz 

  iz. Ipar. Lastaira. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  matalaz (Urt Gram 25, Arch VocGr, Gèze, Dv), matelaz (Ht VocGr 383), matelas (SP, Lar Sup), matalatz (B, BN-baig), mattalazo, matazal (G-nav). Ref.: Satr VocP (matalatz); Garbiz Lezo 102; Izeta BHizt2 (matalatz).

  Colchón. “Goatzeain matalatza ondatue dago” Izeta BHizt2. Ondarra (Bac 405) niega el uso en Bacaicoa de la var. matazal que trae Garbizu. Cf. JE Bur 189 matelas usado entre comillas, parece que como término no vasco. Zu guri zauntza / Matalazean, / Ban’ en’ etzauntza / Da lur hasean. O Po in Vin 103 (aparece en un cuadernillo impreso separadamente, con variantes respecto a los otros ejemplares). Matalaza gau guziez bazterrerat zuela uzten eta taularen gainean zela etzaten. Elsb JBBizia 50. Haurren ohe guziak matalaz bederarekin. HU Zez 165. Haur ttipien etzangian, mattalazoaren eta hartan gañen ezari oihalaren artia kasetaz forratzen deia. Eskual 24-4-1908, 4. Oheko matelaza, egur azal hezez egina. StPierre 24. Müble eta matalazak geletarik ganerrerat hüsten. Herr 21-3-1957, 3. Har-azu bizkarrean zure matalaza. P. Charritton Gazte Junio 1958 (ap. DRA). Dena lili gorrail, matalaz perde batean xixtatuak bezala. JEtchep 43. Erresorta sare bat zuena zumier deitua eta gainean matalaza. Larre ArtzainE 198.

  Sinonimoak: iz. Ipar.

      [lastaira]: lastaira, lastaki Ipar., koltxoi Heg., lastamarrega Bizk. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. (Ipar.) h. lastaira colchón
  fr iz. matelas
  en iz. mattress
  port iz. colchão

  Oraino luze luzea etzanik dagoela, besoak eta zangoak tiratu, hortzak tinkatu eta xutitzeko ordez berriz matalazaren gainera uzten du bere gorputza.  [Anbroxio, Eneko Bidegain, Elkar, 2002)] (Ereduzko Prosa Dinamikoa)

  

  matalaz (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

   
• 

  Maite 10:30 pm on 2019/03/01 Permalink | Reply
  Tags: B ( 476 )   

  baldrestu 

  da/du ad. baldrestu, baldres/baldrestu, baldresten. Baldres bihurtu. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  baldrestu, baldrastu (V-m ap. A). “Norbaiti (geienez zartzarutz) gorputza astundu, baldrastu, saskartu edo zatartu, narrastu, pagotu dakionean, esaten da: urlia errime zarkuldu da, […] se le hace el cuerpo pesado, tosco, torpe o feo” A (s.v. zarkuldu).

  Sinonimoak: ad.

      [baldres bihurtu]: tartaildu (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es da/du ad. desaliñar(se), desgarbar(se), volverse desharrapado
  fr da/du ad. se laisser aller, flemmarder
  en da/du ad. to become shabby/untidy/slovenly; to make shabby/untidy/slovenly
  port da/du ad. desalinhar-se

  Adinak baldrestu du gure aitona. (Basque-English Dictionary, Gorka Aulestia)

  

  baldrestu (Argazkia: isakarakus, Pixabay)

   
• 

  Maite 11:19 pm on 2019/02/28 Permalink | Reply
  Tags: T ( 353 )   

  turrusta 

  iz. Zulo, iturri edo hodi batetik ateratzen den isurkari baten jario etengabea. Ik. zurrusta. Euri handien ondoan iturriko turrusta azkarragoa da. Negar turrustak. turrustan adb. Turrustaka. Mahai zuri luzea eta Nafarroako ardoa turrustan. turrustaz adb. Turrustaka. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  turrusta (BN, S, R; Arch VocGr, VocBN, Gèze, Dv, H (+ th-)), turrust (th- S; Hb ap. Lh). Ref.: A (turrusta); Lh (thurrust); Lrq /tur’us!ta/.

  Torrente, cascada (sentidos prop. y fig.); chorro. “Cataracte, chute abondante d’un liquide, de l’eau tombant d’une digue, du vin sortant d’une cuve, etc.” VocBN. “1. écoulement d’un liquide qui tombe de haut avec abondance et bruit. […] 2. au fig. il se dit pour abondance” H. “Chorro. Ebi andien ondoan ütürriko turrusta azkarrago düzü (S)” A. “Jet d’eau, chute d’eau” Lrq. v. burrusta, purrusta, zurrusta.

  Han edireiten dütü nigarren turrustak, zuñtzaz gai orok bere büria xahatzen eta garbitzen ahal beitü. Mst I 20, 6 (SP nigar xirripak, Ip nigarren üthürri, Leon nigarren ithurria). Eztü sinhesten ihur-ganik huntarzünik batere jiten dela: bena bai oro osoki Jinkuaganik, zuñeganik üthürbürü batetarik bezala turrustak jaisten beitira. Ib. 15, 3. Behar nikezü ene graziaren turrusta zureganat igorri. Mst III 42, 2 (Ip ene grazien turrusta). Andre ederrak zuen aita bat izaten: / gizon xotila, baita ere zuhurra, / idortu ezpeitzeion turrusta nigarra. “Il laissa le torrent couler”. Arch Fab 195. Gure bihotzak ontsa adelatürik badira, badakizügü zure grazien turrustak gütüra ixurtzera prest direla. Ip Hil 234. Horik ziren bi turrusta bethi handitzez zoatzanak, bata [graziak eta dohain berriak] Jinkoaganik Mariaganat jaisten, bestia [ohoriak] Mariaganik Jinkoa ganat igaiten. Ib. 34s. Bazuen boz bat ederra. […] haren orroa mendi-erreketako turrustaren pare! Sokorri Gazte (febrero) 1959, 1. Turrustatik heldu den arnoa, arnorik hoberena. Gatxitegi Laborantza 132. Sei minuta iraun du orronak […]. Karrikak turrusta eta uhausin eginak ziren, plazak dena lako edo aintzira. Herr 17-8-1967, 4. Lehen uhasteak, mendiaren barnetik etorri turrustarekin ereman zituen oro. Larre ArtzainE 40.

  + turruta. –Zer da harramantz hori? […] –Mendiko ur-turrusta da, Andresaroko arthaldeko marrakak (L). Orreaga 31 (S ur-turrusta; G ujola, AN-ulz uraren soñu). Bortua beti berdin menden gatik: etxolak, harrokak, arbolak, ur turrutak, belarra mehe… JEtchep 55.

  Sinonimoak: iz. Ipar.

      [zorrotada]: zorrotada, zurrusta, zirrista Ipar., txorro Heg., arrada g.e., txirri g.e., txirrio g.e (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) iz. (Ipar.) chorro (2) iz. (Ipar.) cascada, salto de agua
  fr (1) iz. (Ipar.) jet (2) iz. (Ipar.) cascade, chute d’eau
  en (1) iz. gush, spurt, spout, jet (2) iz. waterfall
  port (1) iz. (Ipar.) jato, jorro (2) iz. (Ipar.) cascata

  Errekara jaitsi, bertako turrusta edo ur-jauzi ezin ederragoa ikusi eta ehun metrora dago Elkorretako leizea. [Argia, 2015-05-31, 2463. zbk. | «Gartxoten arrastoari segika», Aitor Kaltzakorta] (Egungo Testuen Corpusa)

  

  turrusta (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

   
• 

  Maite 9:49 pm on 2019/02/27 Permalink | Reply
  Tags: Z ( 315 )   

  zafraldi 

  iz. Jipoia, astinaldia. Jauna, zafraldi bat ona eman behar diezu ohoin tzar horiei. Zafraldi ederra harturik, herriko mugetara itzuliak ziren. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  zafraldi (L, B, BN, S; Dv), zafra-aldi. Ref.: A; Lh; Gte Erd 44; Izeta BHizt2.

  Paliza. “Paliza, zurra, flagelación. Zigor azkarra zafraldi baten emateko (B)” A. “Zurra, paliza” Izeta BHizt2. Napoleonek dio zafraldi bat ematen, / Moreau ere etsaitan hilik da egoten. Hb in BOEl 150. Bederen Porto-Novoz jabetzera igorri Dahomeitarrer eman zeieten zafra aldi bat ona. Prop 1890, 166. Bere gobernadorearen zafra-aldia jakindurik. Prop 1906, 74. Zaharoa altxatzen du Xalbadorri zafraldi baten emaiteko. Ox 55. Orreagako zelaietan zafraldi ederra eman zakotenean [Karlomaneri]. Zub 126. Jauna, zafraldi bat ona eman behar diozute ohoin tzar horieri. Barb Leg 70. Gazteizeko inguruetan zafraldi bat ederra harturik, herriko mugetarat itzuliak ziren […] Frantziako soldadoak. Zerb Azk 34. Izan dira […] zonbeit jo, kaska eta zafraldi. SoEg Herr 12-10-1967, 1. Ez duta heier esker ukana ere ene biziko zafraldirik haundiena, banpaka ezkilak jo nintuelarik lagun batekin? GH 1966, 365 (ap. DRA). Nonbaiteko fededunen zerbitzatzeko estakuruak ahatik, ari dio emaiten eskuarari zafraldi bat ona. Xa Odol 240. Ene denboran orroitzen niz zafraldi hartaz! Hura ba, bortitza zela, mimen zaharo batekin zangoak berotu zauzkitala! Etchebarne 24.

  Golpe de viento. Hango goxoa orduan […] atheko erauntsien zafraldiak bihotzminik gabe aditzen ginintuelarik! JE Bur 77s.

  Pegada. Urrikaldu zitzaion, eztitu bere zafraldiak [Atano III-k] eta utzi dohakabea hats handiaren hartzerat bederen. Etcheb GH 1973, 347.

  Sinonimoak: iz. Ipar.

      [astinaldia]: astinaldi, astindu, astinketa, jipoi, jipoialdi, mizpira-salda Ipar., panpaldi Ipar., pasada Heg., zanpaldi Ipar./Naf. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. (Ipar.) paliza, vapuleo, tunda, zurra; manta, somanta
  fr iz. frottée, rossée, volée
  en iz. beating, hiding
  port iz. (Ipar.) surra, sova

  Zafraldi ederra harturik herritik alde egin behar izan zuten. (Elhuyar hiztegia)
  

  

  zafraldi (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)