Gaurko hitza

Updates from Maite Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

• 

  Maite 10:45 pm on 2021/07/20 Permalink | Reply
  Tags: T ( 353 )   

  trebantzia 

  iz. (Ipar.) Etxekotasuna, konfiantza. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  trebantzia.

  1. Atrevencia, osadía. Iauna, experienziak irakhasten diraku eta ukhatzeko trebanziarik ezin har dezakegu, badakigu hil behar garela. Harb 133. Neure flakotasunak […] hunelako trebanziarik ez harzea. Ib. a) 6v. Trebanzia saindu batekin kontra egiozu gaiztagiñari. Mih 66.

  2. (L-côte, BN ap. A ; SP→Dv, H), trebentzia (L ap. A ; Dv). Familiaridad, confianza. “Privauté, familiarité” SP. Trebanzia perillosak gatik ez erran naturalezaren oldeak direla. SP Phil 357 (He 360 trebetasun). Minzo banaiz gizon gazte edo neskato baten trebanziaren kontra. Ib. 359. Orduan Jinkoaren botherearen gañean pausa ahal zaitezke, hanbatenaz trebanzia eta esparanza gehiagorekin. Mih 33. Iainkoarekilako trebantzia. Ib. (ap. H). Trata dezakegu zeruko errege horrekin trebentzia guziarekin. Gy Visit XIX (ap. Dv). Yupiñ, Yupiterri trebentziaz emaiten zioten izena. Hala nola, Piarresentzat erraiten baitugu Bettiri edo Peillo. Gy 111n.

  3. trebantza. Capacitación. Han berean eta harekin berarekin eginak zituelarik urhats apostolikoaren trebantzak. Prop 1911, 113. (ap. DRA) Girixtino izaiteak ez dauku eman elgargoaren gutizia, are gutiago hortarako trebantza. Herr 25-2-1971 5. Predikuko trebantzia zerbaitendako, izaiten ginituen noiztenka frogakuntzak beste apezgai lagunen aintzinean. Larre ArtzainE 158.

  Sinonimoak: iz. Ipar. g.e.

  [trebetasuna]: abiltasun, ante, antze, arintasun, arte, artezia, azkartasun, laster, lastertasun, trebetasun, trebezia, abantzu Ipar., abilezia Ipar., agudotasun Ipar., eskuaire Ipar., jeinu Ipar., abiadura Heg., jas Bizk., iaiotasun Gip., adrendu Naf., enantzu Naf., abilidade beh., adoi jas., eskuantze g.e., adrezia Ipar. beh., agudezia Ipar. zah. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. familiaridad, confianza
  fr iz. familiarité
  en iz. informality, familiarity
  port iz. familiaridade

  Testuinguruan

  Trebantzia handiko pilotaria da. #gaurkohitza

  

   

  Reply

  Required fields are marked *

  Izena *

  E-posta *

  Webgunea

  Gorde nire izena, emaila eta webgunea bilatzaile honetan komentatzen dudan hurrengorako.

  Δ

• 

  Maite 11:19 pm on 2021/07/19 Permalink | Reply
  Tags: A ( 569 )   

  amaizun 

  iz. Amaordea. Amaizuna, urrezkoa bada ere, ez duk ona. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  amaizun.

  1. (L, BN, R; SP, Ht VocGr 382, Lar, Arch VocGr , Dv, H (G, L, BN, S, s.v. ama)), amaxun (S, R), amizun (BN-arb), amazun (S). Ref.: VocPir 186; A (amaixun, amaizuma, amizun); Lh (amazun); Iz R 393 y 401. Madrastra. “Belle-mère, marâtre” VocPir 186. Salvo errata, hay un ej. de amazun en Oihenart, que emplea más frecuentemente amaizun. Cf. aitaizun. v. ugazama. Amaizuna hilik-ere gaitz. Saug 127. Ama sinhetz eztezanak, amaizuna. “Sa marâtre” . O Pr 22. Amaizuna erradan . no, ez nahiduna. Ib. 23. Amaizuna, eztizkoa ere ez da huna. Ib. 24 (468 amazun). Bada egiazki egün batzü ama hon, berziak amaizün diradianak. Egiat 244. Natura zurezat ez ta xuxena, / Egiazki, baina bai amaizuna. Arch Fab 93. Ume bat legez emon nintxatzun, / zeure belaunen seme banintzan; / baiñan amaizun aurki zindudan / emon nintxatzun danetan. Gand Elorri 177. Amaizuna, urrezkoa bada ere, ez duk ona. EZBB I 80. Ez da gauza ederra egiten duzuna: / haurrer ama ken eta eman amaizuna. Xa Odol 149. Zure lekua hartu duen andereak, / gurekin behar ditu pairatu bereak / amaizunarendako ez daizke hobeak, / ama ukatu duten haur dohakabeak. Ib. 208.

  2. (BN). Ref.: A (amaizuma); A Apend. . “Padrastro de dedos. Litm., madrastra” A Apend. .

  Sinonimoak: iz.

  [amaordea]: amaorde, ugazama, hazama g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. (Ipar.) madrastra
  fr iz. (Ipar.) marâtre
  en iz. (Ipar.) stepmother
  port iz. (Ipar.) madrasta

  Testuinguruan

  Fortuna orain arte ama izan diat, baina amaizun bihurtu zaidak. [Artur erregearen heriotza, Juan Kruz Igerabide (Erein, 2005)]

  

   
• 

  Maite 10:49 pm on 2021/07/18 Permalink | Reply
  Tags: B ( 476 )   

  burupil 

  iz. g.er. Bitxilorea.  (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  burupil. “Marguerite (plante), burupil, margaita-lili” T-L. v. bitxilore. Burupil edo margarita-lorea eskuan lakhet zaiote nexka gazteri, banaka, bi erhipuntaz, hostoak atheratzen. SoEg Herr 4-10-1956 (ap. DRA).

  Sinonimoak: iz. g.e.

  [bitxilorea]: bitxilore, margarita, txiribita (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. (Bot.) margarita {Bellis sp.}
  fr iz. (Bot.) pâquerette, marguerite
  en iz. (Bot.) daisy
  port iz. (Bot.) margarida

  Testuinguruan

  Burupil edo margarita-lorea eskuan lakhet zaiote nexka gazteri, banaka, bi erhipuntaz, hostoak atheratzen. [SoEg Herr 4-10-1956 (ap. DRA). (Orotariko Euskal Hiztegian)]

  

   
• 

  Maite 11:10 pm on 2021/07/17 Permalink | Reply
  Tags: E ( 387 )   

  euli 

  1 iz. Aho xurgatzailea eta bi hego garden dituen intsektua, udan, pertsonak eta abereak bizi diren lekuetan ugaria dena (Musca domestica, etab.). Euliak uxatzen, harrapatzen. Euliak firrindan, erleak burrunban. Euli kaka. Euli gorotza: euli kaka. Euli handi bat sartu zen gelan. Negar usainera jendea erruz dator, eulia goxora bezala. Aho itxian ez doa sartu eulia, eta aldi guztietan ez da eder egia (esr. zah.). 2 (Izenondo gisa). Pertsonez mintzatuz, epela, koldarra. Ik. oilobusti. Beti euli eta bare izatea ez da gizontasuna. Euli bat da gizon hori. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  1. (V, G, AN-gip-larr-araq-ulz; Lcc, Mic, Ht VocGr , Lar, Añ, Dv, H), uli (AN-5vill-ulz-arce-erro, L, B, BN; SP, Urt I 359, Ht VocGr , Lar, Lecl, Arch VocGr , VocBN , Dv, H), eulli (Sal), eubli, elbi (G-azp-to-bet), ebli (H), ellu (R), auli (V-ger-arrig, G-nav, AN-araq, Ae), ulli (S; Volt 97, H), ulu (S), ullu (S; Gèze, Dv, H), illi (S), yauli (G-nav). Ref.: A (euli, ellu, illi, uli, ülü); VocPir 532; Iz R 394, Ulz (uli), Als (auliya), ArOñ; Izeta BHizt (uli); EAEL 99; Elexp Berg ; Gte Erd 116. Mosca. “Elbi, gusano grande que se forma en la patata” A. “Aski dik ulian ostikoa asarratzeko (AN-5vill)” Gte Erd 116. Cf. Deen: “Uligia, especie de araña”. Cf. ulitxa. Tr. Al Sur la forma más general es euli; hay eulli en RS; en algunos textos guipuzcoanos tbn. se documenta elbi . Al Norte la forma más extendida es uli, que hallamos tbn. en alto-navarros como Lizarraga; hay además huli en unos versos de Valcarlos de 1919 (LuzKant 77), ulli en Mongongo Dassança, y üllü y üillü en textos suletinos. En DFrec hay 4 ejs. de euli y uno de uli . Beelzebub idola izen bat da, eta bere fundamenta ulietarik du. Lç Decl ã 1v. Ao itsian eztoa sartu <sur-> eullia, ta aldi guztietan ezta eder egia. RS 123. Ur irakinean eztu uliak pausatzen. Ax 38 (V 24). Erleen ausikiak edo ezten-kolpeak mingarriago baitira ulienak baino. SP Phil 190 (He 192 ulienak). Guraso ta nagusi jokalari galduak eta edantegietako euli egiten diranak. Mb IArg I 140s. Hantik üillü batekila bilhakan, itzal txipienak dütü thormentatzen, elhe arhinenek herritatzen. Egiat 231. Etzué beldurrik Demónioes yágo ezi úlies. LE JMSB 526. Eubli bigatik ere / ardura etzaio [zaldi orri]. Izt Po 167. Egün batez bere kofainaren onduan erle batek ikhusi zuen üllü bat. Arch Gram 28. Erraulia da euli mee, luze, berdiska bat. Ur Dial 15 (It euli, Dv uli, Ip üllü). Lurrera botatzen du / euliyaren kargak. Xe 298. Zuaz, zuaz, anai euliya (itz onekin izendatzen zituan ezertarako etziranak). Bv AsL 209. Hotan orotan erakustuna baduzu, ulia bezala. Aldiz, ikaslerik nehor kasik ez. JE Bur 48. Euliak eztira ta gizonak txanponetara. Ag G 371. Ulia irmi-armu sarean bezela. Barb Sup 81. Txotx ori elbiak izutzeko al dezu? Muj PAm 73. Egiten zütian halako buhau elibat izigarriak, eta gero, etzin üilllü bati ere minik egiten. GAlm 1931, 41. Dena dago isilik. Eulien hegaldaketa bera ere ezta entzuten. Arti Tobera 268. Bein be ez ei-zan asarratzen umeak-eta eulien moduan ingurura etorriarren. Alzola Atalak 139. An bazirela uliak eta ezpatak edo mandauliak. Auspoa 77-78, 27. Obro ellu eintzaten da (uli gehiago ihiztatzen da) eztiaz, ezi ez gibelminaz. Herr (ap. DRA, s.v. gibelmin). Zer dek ori? Elbiak arrapatzeko makinaren bat edo? TxGarm BordaB 48. Euli baten burrundararik be ez zan entzun. Gerrika 108. Aho hetsitik ez baita ulirik sartzen. Larre ArtzainE 172. Negar-usaiera jendea erruz dator, eulia goxora bezala. MEIG I 131.
  v. tbn. Mg CC 231. DurPl 79. Añ LoraS 111. VMg 33. fB Olg 28. It Fab 78. Izt Po 85. Lard 69. AB AmaE 408. Moc Damu 82. Iraola 70. Kk Ab I 94. Altuna 95. MendaroTx 95. Laux BBa 50. Otx 17. Eguzk GizAuz 43. Munita 70. Bilbao IpuiB 257. Anab Aprika 44. Gand Elorri 99. NEtx LBB 72. Ataño TxanKan 170. Insausti 70. Elbi: Izt Po 167. JAIraz Bizia 24. Salav 31. EZBB I 26 (G-goi). Insausti 58. Uli: Gç 30. Mong 593. Monho 48. Gy 300. Hb Esk 235. Zby RIEV 1908, 765. HU Zez 121. CatJauf 26. Zerb GH 1923, 87. Ox 98. Zub 75. Lf Murtuts 25. JEtchep 103. Larz Senper 46. Ulli: Mong 593. Ullu: Abraham (ap. DRA). Uillu: Abraham (ap. DRA). Zer ulik ausiki daut neri Ganix, holako mukurrean joaiteko! Zerb BiGo 304 (con el sdo. de ‘qué mosca le ha picado, qué le ha puesto así’).

  2. “Elbi (V-m), caries” A. v. eltxar (4).

  3. (Vc, G ap. A; Lar in Aq 1374, Dv, H). (Uso adj.). “Gizon uli, homme sans énergie, poule mouillée” Dv. “Au fig. faible, sans force, sans caractère, sans courage. Uli bat da, nor nahik io lezake. Gizon uli egiazkoa zu!” H. “Persona cobarde” A. “Uli, sin fundamento (B)” Inza EsZar 178. v. EULI-MEDIKU. *Egungo burhasoak dira agertzen beren haurren alderat sobera flako, eta erran daiteke direla heier buruz egiazko uliak edo oilo-bustiak. Elsb LehE 26s. Albomutil edo estaltzailleok, ostera, zintzoak bearko eben izan, eta ez edozein lapikotxiki edo euli. Erkiag BatB 23.

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) iz. (Zool.) mosca (2)  iz. (hed.) [pertsona] cobarde (3)  iz. (Kir.) [boxeoan] mosca
  fr (1)  iz. [intsektua] mouche (2) iz. [boxeoan] mouche
  en iz. fly
  port (1) iz. (Zool.) mosca (2)  iz. (hed.) [pertsona] cobarde (3)  iz. (Kir.) [boxeoan] mosca

  Testuinguruan

  Euli bat pausatu zaio kopetan eta esku ezkerraz uxatu du. [Larrepetit, Pello Lizarralde (Erein, 2002)]

  

   
• 

  Maite 8:15 pm on 2021/07/16 Permalink | Reply
  Tags: M ( 290 )   

  mariorratz 

  iz. Burruntzia, intsektu hegalaria. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  mariorratz. (V ap. A ; Zam Voc). Libélula. v. mariburduntzi. Tzirri, tzirri, kitzirri, / mari-orratzari. Ox 90. Begira, begira, Erko, mari-orratz ori…! Tximista zirudik atzera ta aurrera. Eston Iz 139.

  Sinonimoak: iz.

  [mariburduntzia]: burruntzi, sorgin-orratz, txitxi-burruntzi, mariburduntzi Bizk. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. libélula; caballito del diablo ➥ burruntzi
  fr iz. libellule ➥ burruntzi
  en iz. dragonfly
  port iz. libélula

  Testuinguruan

  Mariorratz bat ostoaren gainean pausatu zen. [Europako mugetan barrena, Edorta Jimenez (Txalaparta, 2000)]

  

   
• 

  Maite 10:30 pm on 2021/07/15 Permalink | Reply
  Tags: P ( 210 )   

  portzierto 

  1 lok. Heg. Lgart. Esan dena biribiltzen duen edo esan berri denarekin lotzen duen esapidea. Ik. izan ere; horiek horrela. Infusioak egiteko belarrak ditun; eta ez merke-merkeak, portzierto! 2 lok. Heg. Lgart. Ondoren esango dena entzun edo esan denak iradoki edo gogorarazi duela adierazten duen esapidea. Ik. bide batez 2; bidenabar. Portzierto, Koldo zeharo txundituta daukazu. Portzierto, arduraduna ere oso jatorra iruditu zaidan! (Hiztegi Batua)

  Sinonimoak (Elhuyar hiztegia)

  [1] : gainera, hala ere; ad. (partizipioa) + ere

  [2] : aizu/aizak/aizan, eta…; aizu/aizak/aizan, eta horretaz ari garela; horiek horrela

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es loc adv por cierto
  fr loc adv au fait
  en loc adv by the way
  port loc adv por certo

  Testuinguruan

  Portzierto, arduraduna ere oso jatorra iruditu zaidan! (Hiztegi Batua)

  

   
• 

  Maite 11:32 pm on 2021/07/14 Permalink | Reply
  Tags: O ( 147 )   

  oskol 

  1 iz. Fruitu batzuen azal gogorra. Intxaur oskol baten sarturik bezala gentozen. Hurraren oskola. 2 iz. Animalia batzuen babesgarri gogorra, bizkarraldea estaltzen diena. Ik. maskor. Dortokaren oskola. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  1 oskol. Etim. Para su relación con koskol, mokol…, v. FHV 272.

  1. (V-ger-m-gip-al, AN; Lcq 38), ozkol, ozkoli (Dv (V)), ozkole (Dv (V)). Ref.: A; SM EiTec2; Etxba Eib. Cáscara; corteza. “Capsule” Dv. “(AN), corteza de árbol, conjunto de epidermis, cubierta herbácea y liber” A. “Ez da ona arrautza oskolak ollueri emotia, gaizki ikasten dabelako” Etxba Eib. “Oskoletik urten baño len kukurrukua, se dice del que quiere ser mayor sin primero ser pequeño” Ib. v. 1 koskol. Algadoia aurkituten da aritx txiki baten ozkolian gaztañia lakatzian legez. Ur Dial 39 (It kosko, Dv, Ip kusku). Gaztañek eldu daitezenian, toki batera pilatu. Baña oskoletik ez atera. Oskol edo kirikiño barruan obeto irauten dabe. Karmengo Amaren Egutegia 1952, 119 (ap. DRA). (Fig.) Irakurririk ipuiaren aterakizun ta ondoren ederra ta nenkusanean, oskol edo azal zatarra ausirik, barruan zegoan mami gozoa. VMg XI. Suziriaren antzera iaroldarkina igoko da, baina askoz ere azkarrago. Aizearen euspenak azaleko giroa berotzen dautsanetik, bere lastertasuna aundiegia balitz, giroa lar izatera letorke eta oskoletik urtuz berak ere ler dagike. EG 1957 (7-8), 111.

  2. “(V-ger-m), uña” A. v. ATZAMAR-OSKOL. Erpuru edo atz nagosiko oskol edo atzazalaz . kaisk estanda eragiñ edo lertu [zorria]. A Ezale 1897, 209b.

  3. “(V?), concha” A. Barakuloari bezela, bere oskol aztuna karriatu eziñik, bizia naran dijoakio. Elizdo EEs 1929, 177.

  4. “(V-m), castaña huera” A.

  5. “(V-m), cúpula de la bellota” A.

  6. Coraza. Bularrekoa zuten burnizko oskol irudiko ta aien egal-zarata, gudara tarrapatan diyoazan zaldi askodun gurdiena zan. Ol Apoc 9, 9 (Lç, He halakreta, TB suiburni, Dv bulharretako, Ip, Ker, BiblE bul(h)arreko, Ur (G) lorika, Ur (V) loarika).

  7. (Adj.). “(V-m), cosa pequeña, insignificante. Baserri oskol, aldehuela. Etxe oskol, casucha” A. Cf. 1 oskil. Batu zirean bein biak / ardandegi oskol batean. Azc PB 52. Batxi-guzur bizi zan baserri oskolean edo aldaurian. A Ezale 1897, 151a. Gaur ez bakarrik urietan, baita elizate ta baserririk oskol ezerezenetan ere erderaz egiten dira iragarri oek. EEs 1913, 97.

  ARRAULTZA-OSKOL, BULAR-OSKOL, INTXAUR-OSKOL. etc. v. arraultza , bular, intxaur, etc.

  OSKOLPE (En casos locales de decl. sing.). Oro da usteldu / ta indartsu biztu. / Arras iñausia, / gero oskolpeko azia. / Arduraz moztua, / lurrera sartua, / barrenez landua, / ez agortua. Olerti 1960, 209.

  Sinonimoak: iz. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  [fruitu batzuen azal gogorra]: azal, kosko g.e.    

  [maskorra]: maskor, kusku Ipar.

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) iz. cáscara, corteza, cascarón (2) iz. zuro, mazorca desgranada (3) iz. (Zool.) caparazón, concha
  fr iz. coquille, écorce, carapace, coquillage, écaille
  en (1) iz. shell (2) iz. (Zool.) shell
  port (1) iz. cáscara, corteza, cascarón (2) iz. zuro, mazorca desgranada (3) iz. (Zool.) caparazón, concha

  Testuinguruan

  Harean erdi lurperatua zegoen oskol handi bat aurkitu zuen. [Ortzadarra sutan, Fernando Morillo (Elkar, 2003)]