Gaurko hitza

Updates from Maite Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

• 

  Maite 10:42 pm on 2021/01/04 Permalink | Reply
  Tags: B ( 476 )   

  bezainbat 

  1 Adina, kopuru berdintasuna adierazteko hitza. Ikus ahal bezainbat bazter. Han bezainbat koplari, non ote da? Haiek bezainbat nik ere egin dezaket. Hartzen duen bezainbat ematen duela. Buru bezainbat aburu (esr. zah.). 2 (izan aditzarekin). Lurralde hura eremuz Euskal Herria bezainbat da. (Hiztegi Batua)

  Sinonimoak: adond. Ipar. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  [adina]: adina, adinbat, bestean, bezainbeste, dina, lain B-G, beste Bizk., edu Bizk.    

  [bezain]: bezain, baizen Bizk., duin Bizk. zah.

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es partik. (batez ere Ipar.) (konparazioan, kantitate-berdintasuna adierazten duen hitza; adjektiboekin nolakotasuna adierazten du) tanto como; tan… como
  fr partik. (batez ere Ipar.) autant ; autant… que ; autant de… que
  en partik. (zenbakaitzekin) as much… as; (zenbakarriekin) as many… as
  port partik. (batez ere Ipar.) tanto quanto

  Testuinguruan

  Inoiz ez da 2020an bezainbat heriotza izan urte bakarrean [Mikel P. Ansa, berria.eus (2000-01-03)]

  

   

  Reply

  Required fields are marked *

  Izena *

  E-posta *

  Webgunea

  Gorde nire izena, emaila eta webgunea bilatzaile honetan komentatzen dudan hurrengorako.

  Δ

• 

  Maite 8:22 pm on 2021/01/03 Permalink | Reply
  Tags: G ( 266 )   

  gozakaitz 

  1 adj. Gozotasunik gabea, zakarra. Ik. gozogabe. Ez izan mukerra eta gozakaitza bizilagunarekin. Udako bazkalondo gozakaitza. Zu gabe gozakaitz zait dena. Lur gozakaitza: lantzeko txarra gertatzen dena (Ik. elkor 1). 2 (Adizlagun gisa). Beti gozakaitz, beti minbera bizi da olerkaria. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  gozakaitz. Tr. Documentado en Etcheberri de Ziburu y en algunos autores meridionales desde Larramendi. Gozakaitz es la forma más usual. Hay gozagaitz en Etcheberri de Ziburu, Zaitegi y N. Etxaniz.

  I . (Adj.).

  1. (H). Desagradable, repugnante. “Sans douceur, sans agrément aux sens, déplaisant, répugnant” H. Zierpeen herze eta gibelez ianharia / Sathanek aphaintzen dio hain gozagaitz iakia. EZ Man 105. Ametsondo gozakaitzak. Or QA 101. Gure liburuak erriari gogorregi ta gozagaitz egin ez dakizkion. NEtx Nola 6 (v. tbn. Antz 102). Zu gabe gozagaitz zait dana. NEtx LBB 283. Udako bazkalondo gozakaitzaren bero-galdatan. “Enfadosa siesta de verano” . Berron Kijote 139. v. tbn. Zait Sof 197. (V-gip, AN; Lar). Ref.: A Morf 188; Iz ArOñ. “Bronco, en la voz e instrumentos” , “insuave” Lar. “Gozagaitz, destemplado, desafinado” A Apend. “Gosakaitz, (lo) áspero” Iz ArOñ.
  Ezpañetatik ateratzen diran itz gozakaitzak entzuten. Etxeg Itzald II 149.

  2. (V-gip, G, AN; Lar, Dv, H), gozagaitz (H), gozakatx (V), gozagatx (V-m), gozakeitz (AN-araq), gozogaitz (H). Ref.: A (gozagatx, gozakaitz, gozakatx); Iz ArOñ (gosakaitz); Satr VocP (gozakeitz); Gte Erd 212. Malhumorado; descontentadizo. “Desapacible” Lar. “Está de mal temple, gaizgiroa dago, gozakaitza, gozagea dago” Ib. “Colère, d’humeur difficile, violent, emporté” Dv. “Desabrido, colérico, fiero” A. “De mal humor” Garate Cont BAP 1957, 48. “Displicente, arisco (persona o animal)” Iz ArOñ. “De mal talante; desasosegado” Satr VocP. “Gozakaitza da (G-azp)” Gte Erd 212 (junto a haserrekorra, hari gaiztokoa, etc., de otras zonas). [Izarrak ere] ez naute betetzen, ukitzen, gozatzen: aiñ nator gozakaitza. Lar SAgust

  3. Eria gozakaitz egonagatik […] Jaunaren bendizioakin bera gozatuko da ta eskura etorriko da. Cb Eg III 285. Ez izatea mukerra eta gozakaitza, baizik erraza, samurra, gozoa. AA I 573. Biguintzen eta gozatzen ditu biotzik gozakaitzenak. AA III 433. Gizon biotz-gogor, izugarri, gozakaitz, infernutik irtena zirudiena. Lard 163. Etzaitezela iñoiz / izan gozakaitza. Moc Ezale 1898, 222. Lenago baño mukerrago ta gozakaitzago gelditu zan. Ag G 160. Izaker sukoi ta gozakaitzekoa. EEs 1913, 179. Beti gozakaitz, beti minbera bizi da. Gazt MusIx 71. 3. (G, AN ap. A ), gozakatx (Vc ap. A), gozagatx (V-m ap. A ). “Tierra dura” A. Zaldibiako buztin lur gozakaitzak. Izt C 171.

  II . (Sust.). “Desabrimiento, gozakaitza, gozagea” Lar. “Desagrado, ederesgea, gozakaitza” Ib. “Desapacibilidad” , “destemplanza” Ib.

  Sinonimoak: izond.

  [gozotasunik gabea]: gozogabe, gozaga Bizk. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1)  izond. irritable, colérico, -a, desagradable; insoportable (2) izond. de mal sabor, desazonado, -a (3) izond. [lurra] dura; estéril
  fr (1) izond. désagréable, acariâtre, déplaisant, -e ; insupportable (2) izond. de mauvais goût, déplaisant, -e (3) izond. [lurra] dur, -e ; stérile
  en (1)  izond. [zakarra] irritable, bad-tempered, furious; unbearable (2) izond. [jatekoa] tasting bad; unpleasant-tasting
  port (1)  izond. irritável, colérico, -a, desagradável; insuportável (3) izond. [lurra] estéril

  Testuinguruan

  Zu gabe gozakaitz zait dena. (Elhuyar hiztegia)

  

   
• 

  Maite 10:43 pm on 2021/01/02 Permalink | Reply
  Tags: O ( 147 )   

  ontasun 

  iz. Ona denaren nolakotasuna. Ik. zintzotasun. Jainkoaren ontasun amaigabe eta baztergabea. Zer ontasun handia agertu duzun bekatari oker honekin! Gogoan har dezagun Salbatzailearen ontasun miragarria bere dizipulu fede-galduaren aldera. Ontasunean irauteko. Jakinik ontasunez eta eskuzabaltasunez epaituko gaituzula. Ohaidea onetsak eder denagatik; ezkontidea, bere ontasunagatik (esr. zah.).  (Hiztegi Batua)

  Sinonimoak: iz.

  [bondadea]: onezia Ipar., bondade Heg. beh.    

  [ondasunak]: pl. aberastasun, ondasun pl., izantza Ipar. pl., ogasun Bizk., aberaski g.e., izan g.e., aberasketa zah., onasun Ipar. zah. pl., azienda Heg. zah. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1)  iz. bondad, benevolencia, magnanimidad (2)  iz. (pl.) bien, hacienda, posesión, riqueza, fortuna (3)  iz. (zah.) (Ipar.) favor, merced, gracia
  fr (1) iz. bonté, bienveillance (2)  iz. bien, possession
  en  iz. goodness; kindness
  port (1)  iz. bondade, benevolência, magnanimidade (2)  iz. (pl.) bem, propriedade, posse, riqueza, fortuna

  Testuinguruan

  Halako ontasun sakona, halako harmonia, zerion nortasun hari. [Durduzaz eta dardaraz, Amélie Nothomb / Joxan Elosegi (Igela, 2003)]

  

   
• 

  Maite 8:44 pm on 2021/01/01 Permalink | Reply
  Tags: K ( 331 )   

  kaixo 

  interj. Heg. Lgart. Adiskide bati, ikustean egiten zaion diosal hitza. Kaixo, Bruno, zer moduz? Kaixo, aspaldiko! Kaixo, adiskide.  (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  kaixo. (V-gip, G), kaisio (V, G), kaixio, kaxo (V). Ref.: A (kaisio); Etxba Eib; Holmer ApuntV; Elexp Berg. “Fórmula de saludo familiar y llano” A. “Kaixo, aspaldiko Bartolo!” Etxba Eib. Cf. AB AmaE 224: On Kaixo jaiotzatik da lotsor, otzana, / eztabaidetarako iñoz gauz ez dana. Cf. tbn. LexBi: “Caisio, exclamación sumamente expresiva del placer que uno siente al encontrarse con alguna persona querida”. Cf. MEIG VII 32: [Orduko jendea] txunditurik geldituko zen, esaterako, entzun izan balu Kaixo! dela nonnahi, nornahirekin erabiltzen den euskal diosala. Kaixio galai ona, nongoa zera? Ur Tob 5, 6. Kaxo, Txomin Urreta, konpañiarekin. Zab Gabon 28. Kaixo Juane! Ola Franziska! –esan zuten osaba illobak. Apaol 32. –Kaisio, Txomin. Ezale 1899, 4a. Kaixo, Peru. Zer dakartzu olako orduetan gurera? Ag G 173. Kaixio, Txantxes, gau-aro ederra dago. Kk Ab I 104. Kaxo, jaunak, ollagorretarako giro ederra. JAIraz Bizia 24. Beso zabalik artuko zaitu / “kaixio, mutil!” esanda. BEnb NereA 262. Kaixo gizon, zer modu? Berron Kijote 187. Kaixo, osaba! Aspaldiko partez, noizbait azaldu al da? Ataño TxanKan 225. Kaixio koinetue / estudiantia / hemen dakat zutzako / urre kalizia. (V-arr) Balad 103. En DFrec hay 5 ejs. de kaixo y 4 de kaxo.
  v. tbn. A Ardi 58. Or Mi 74. MendaroTx 112. Ldi UO 38. Etxde AlosT 62. Alzola Atalak 53. In Uzt LEG I 215. BBarand 166. Kaixio: Enb 176. Eguzk GizAuz 103. JAzpiroz 100. Kaxo: Alz STFer 138. Moc Damu 13. Iraola 134. A Ardi 22. Muj PAm 61. TP Kattalin 180. Lab EEguna 90. ABar Goi 56. TAg Uzt 203. Anab Poli 44. Osk Kurl 206. JAzpiroz 66. Kaisio: A BeinB 41. Anaiari alako “kaixo” otz bat esan eta beietara egin zuan.NEtx LBB 23.

  KAIXO MOTEL. Ya está. “Orrek berea ein du, ta orain kaixo motell!, ése ya ha hecho la suya, y ahora ahí queda eso” Zt (comunicación personal).
  Irakurri, idatzi eta zenbaki batzuk ere tolestatzen ikasi nuan, eta kaixo, motell! AZink 32. Asko moduzko aldagoia sortu ezkero, kaixo, motell! Ib. 36. Koartelera deitu zidaten, eta kaixo, motell! Urrengo egunetik […], instruzioak egiten jarri ninduten. Ib. 109. Apaizen batek burua berotu dio, nunbait, seme-alabak gogo-jardunetara bidaltzea ona dala ta, “kaixo, motel”, neri tokatu. Zendoia 173. Orain olak ere egiten baidituzte birutarekin ere, ta orrekin moldatzen dirade asko. Gañetik itxura emanda, kaixo, motell! Ostolaiz 53. Kapoi pare baten partez bi edo lau, eta porrusalda maiztarrarentzat, eta kaixo, motell! Insausti 61.

  Sinonimoak: interj. Heg. beh.

  [diosal-hitza]: agur, hepa, eup beh. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es interj. (Heg.) (lgart.) ¡hola!
  fr interj. (Heg.) (lgart.) bonjour ! ; salut
  en  interj. (Heg.) hello, hi
  port iinterj. (Heg.) (lgart.) olá, oi, alô

  Testuinguruan

  Kaixo, 2021! #gaurkohitza

  

   
• 

  Maite 8:29 pm on 2020/12/31 Permalink | Reply
  Tags: A ( 569 )   

  agur 

  1 interj. Norbaiti, ikustean edo eskutitz baten hasieran, eta bereziki harengandik urruntzean edo eskutitz baten bukaeran, esaten zaion hitza. Ik. kaixo; adio. Entzuleok, agur! Agur, edo Jainkoa dela zurekin. Agur, jauna. Agur Maria, dohain eta grazia guztiez betea. Eta gur egiten zioten, ziotela: agur juduen erregea! Agur denoi, beste bat arte. Agur, Ama; banoa, baina ez betiko.

  2 interj. Akabo. Baldin hartzen ez bada denboraz ardura, agur gure basoak, agur ezkurra. Eta Jainkoaz axolarik ez bada, agur!

  3 iz. Agurtzea. Bere agurra helarazi digu errektoreak. Plazetan agurrak dituzte laket, eta Maisu deituak izatea. Agur hitzak. Gaur, hamabietan, agur ekitaldia egingo diote Donostiako Errekaldeko beilatokian. Bertsolaria bere agurra botatzera zihoala telefono baten musika entzun zen. Ez dut joan nahi izan, zuri agur bat egin gabe.

  4 iz. Hainbat euskal dantzaren zatietako bat. Gipuzkoar erako aurreskua osatzen duten lau dantzak egin beharko dituzte: desafioa, eskua aldatzeko soinua, agurra eta zortzikoa.

  5 iz. Begirunea, gurtza. Jainko egiazkoari bakarrik zor zaizkion agurrak. Agurrak eta ohoreak eta lehia mundutar zoroak, non dira?

  (Hiztegi Batua)

  Sinonimoak:

  agur interj.

  [adio]: adio    

  [diosal-hitza]: kaixo Heg. beh., eup beh., hepa    

  [akabo]: adio, akabo, fini Ipar. beh.

  agur iz.    

  [agurtzea]: adio, diosal, agurketa g.e., agurraldi g.e., agurtza g.e., salutantzia Ipar. zah.

  (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1)  interj. hola; adiós; salve (2)  interj. adiós, se acabó, se terminó (3) interj. (Erl.) [Ama Birjinari agur egiteko erabiltzen den esapidea] salve (4) iz. saludo, salutación; adiós, despedida (5) iz. veneración, respeto, reverencia (6)  iz. estrofa de saludo y de despedida que hace el bertsolari al cantar en público (7)  iz. [Gipuzkoako dantza] reverencia, saludo (8) iz. (Erl.) salutación
  fr
  en
  port

  Testuinguruan

  Orain elkarri agur esateko ordua da. [Hemingway eta euskaldunak zerbitzu sekretuetan, Edorta Jimenez (Susa, 2003)]

  

   
• 

  Maite 9:58 pm on 2020/12/30 Permalink | Reply
  Tags: M ( 290 )   

  mugon 

  iz. g.er. Aukera edo egokiera ona. Jesus haien eskuetan jartzeko mugon bila zebilen Judas. || mugonean Ordu onean. Zatoz elizara mugonean. || mugonez Ordu onez. Arta izan behar da mugonez etzateko, gero mugonez jaikitzeko. (Hiztegi Batua)

  Sinonimoak: iz. g.e.

  [aukera]: abagune, aldarte, aukera, bide, egokiera, era, era on, koiuntura, okasio, aizina Ipar., ara Ipar., errekontru Ipar., parada Ipar., ereti Bizk., beta Gip., apuko g.e., mugaldi g.e., atiza Ipar. zah., deretxa Gip. zah. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. oportunidad, ocasión
  fr iz. opportunité, conjoncture
  en iz. chance, opportunity
  port iz. oportunidade, ocasião

  Testuinguruan

  Benito Perez Galdos, idazle handia, 1920. urtean hil zen; beraz, aurten bete dira ehun urte. Duela bi hilabete, bidaiatzea orain baino errazago zegoenean, bere jaiotetxea bisitatzeko mugona izan dut, Kanarietako Las Palmas hirian. Egun, museoa da etxe hori eta joan daiteke bisitan. [Galdos idazlea Euskal Herrian, Joxemari Iturralde (Berria.eus, 2020-12-30)]

  

   
• 

  Maite 10:42 pm on 2020/12/29 Permalink | Reply
  Tags: H ( 215 )   

  hista 

  iz. Iseka. Izan ziren han histak eta irriak. || hista(k) egin (-en atzizkiaren eskuinean). Isekaz imitatu. Ik. ihakindatu. Charlyk gibelera zuzendutako ukabilkada baten hista eginez agurtu ninduen, boxeolari plantan. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  1 hista. 1. (H, A), isti (AN ap. A Apend ). Burla, escarnio. An da orien hista, an da orien irria. Mb OtGai I 250. Parre ta ista egiten zienak. Mg CC 209. Ista ta farra egiten. VMg 68. Ixan ziran an istak eta irristak. Otx 183. Aztien irriak eta istak. Or QA 58. Iseka ta ista onik egiten du Platonek aren lepotik. Zait Plat 118. 2. “Obstination, entêtement, ou se mêle quelque ressentiment” H (que cita el ej. de EZ, que quizá se trate de errata por hisia). Hista eta sepa gaixtotako izatu naiz. EZ Eliç 159. HISTAK EGIN (ixtak AN-5vill, istiak AN-ulz). “Istiak egin, […] erderaz remedar” Inza NaEsZarr 1931. “Bertzearen ixtak egiten ari da (AN-5vill) [= ‘está imitando’]” Gte Erd 165. HISTAZ. Burlándose. Histaz ta irriz dagozka. Mb IArg I 163. Koroa gogor bat ifini zioen bere buruan, istaz ta burlaz. Ub 88. HISTAZKO. Burlesco, de burla.
  Histazko errege farragarri bati bezala. Mb IArg I 152.

  2 hista. Brillo. Jainko izan nahi, eta gizon izanki, hedatu duzu Jainkoaren hista! (Interpr?). SoEg EG 1958, 167. Daphnik, ista-iario, oitugabeko ikuskizun bat miresten du Olinpuko ate-subilletik. “Candidus” . Ibiñ Virgil 46.

  Sinonimoak: iz.

  [iseka]: iseka, ihakin Ipar., nausa Ipar., trufa Ipar., burla beh., iskirio g.e., trufakeria g.e., burlakeria zah., ihakintza Ipar. g.e., musika Ipar. g.e., eskarnio Ipar. zah., purrust (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. burla
  fr iz. moquerie, plaisanterie
  en iz. mockery, taunt
  port iz. chacota Æ’, zombaria

  Testuinguruan

  Bozaren idorrean ezagun du gaizki hartu duela bere hitzen hista egitea. [Lasto sua, Aingeru Epaltza (Alberdania, 2005)]