Updates from ekaina, 2017 Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

  • Inaki Agirre 10:33 pm on 2017/06/25 Permalink | Reply
    Tags:   

    bihotzondoko 

    iz.  1 iz. Nahigabea. 2 iz. Bihotz zirrara. Zauriak eta heriotza aipatu arren, ez digu halako bihotzondokorik ematen. Lan honek bihotzondoko zoragarriagoa ematen du, gizaldi hartako olerkari bikainenak baino. Bihotzondokoa hartu. Erdaraz esan ez diren gogoeta eta bihotzondokoak. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    bihotzondoko (G-azp-goi). Ref.: Gte Erd 229, 278.

    Disgusto. “Nik Juan Migeli eman dioan biotz-ondokoa!, ¡mira que es grande la aflicción que he causado a Juan Miguel!” Ayerb EEs 1915, 231. “Naigabe aundia eman zida (AN-5vill), ark eman zidan biotzondokoa (G-azp)” Gte Erd 229. En AxN se explica biotz ukhaldirik (64) por biotzondokorik, bihotz ukhaldi (579) por biotz-tondoko [sic]. Otz dagola ikusita ere, alperrik; ez nai, ta ezin siñetsi olako biotzondoko gogorra. ‘Au coup inconsolable’. Or Mi 149.

    (AN-larr). Impresión, sensación anímica. “Impresión (AN-larr)” A Apend y A EY III 303. Zergatik ote-ta lan onek zaustada edo biotzondoko zoragarrigoa ematen dun gizaldi artako olerkaririk bikaiñenak baiño. Or Mi III. Beste antze guziak aldakaitz irauten ikusteak biotzondoko aundia egin zion. Zait Plat 13. Baina negarrak, zinkuriak, zauriak eta heriotza aipatu arren, ez digu halako bihotz ondokorik ematen. MIH 248. Ez zait berehalakoan ahaztuko oraindik orain, […] hartu nuen bihotzondokoa Haritschelharrek gure bertsolariaren bizitza eta heriotze tristeaz […] argitasun berriak ematen zizkigularik. MEIG III 83.

    Sentimiento. Txikitandik ezagutzen zaitut eta zure biotzondokoak ondo dakizkidan arren, zere agotik entzun nai ditut oraingoan. TAg Uzt 299. Beti biotzondokoak estalzen eta ezkutatzen ibilli bearra. Ib. 306. Zure zori-txarrak biotz-ondoko ederra eragiten didate, agure! Zait Sof 127. Euskarak erdaraz esan ez diren, edo hain ongi adierazi diren, gogoeta eta bihotzondokoei bide emanaz bakarrik jaso dezake burua. MEIG II 58.

    Sinonimoak: iz.

        [nahigabea]: atsekabe, damutasun, dolu, dolumin, kino, lorraldi, nahigabe, pena, samin, samintasun, sentikizun, bihozmin Ipar., kirastasun Ipar., kirats Ipar., xangrin Ipar., tamal Bizk., axanpa Gip., atsekaitz g.e., desplazer g.e., dolore g.e., nahigabetasun g.e., samindura g.e., hiramendu zah., disgustu Heg. beh., lastima Heg. beh. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es iz. disgusto; impresión, emoción, sentimiento
    fr (1) peine, souffrance (2) impression (3) sentiment, émotion
    en (1) suffering, sorrow; displeasure, annoyance (2) impression, feeling, sensation (3) feeling, emotion, sentiment, sense
    port (1) sofrimento, desgosto (2) impressão (3) sentimento

    Lan honek bihotzondoko zoragarriagoa ematen du, gizaldi hartako olerkari bikainenak baino. (Hiztegi Batua)

    bihotzondoko (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

     

  • Maite 11:00 pm on 2017/06/09 Permalink | Reply
    Tags:   

    batbedera 

    izord. Ipar. Bakoitza. Batbederak bere eskuz. Batbedera bere hizkuntzan baita ezagun nongo den. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    batbedera (BN, S, R-uzt; SP, Urt I 267, Lecl, VocBN, Gèze, Dv, H), bapedera. Ref.: A; Lh. Tr. Documentado, desde el s. XVI, en textos septentrionales, baztaneses y alto-navarros (en estos últimos, en la forma bapedra; bapedera en la elegía de Joan de Amendux, y tbn. en Chourio). A partir de mediados del s. XIX su uso va disminuyendo, y es poco usado en el XX. Lo emplean tbn. algunos autores occidentales modernos, como Zaitegi, Villasante o Ibiñagabeitia; tbn. Azurmendi, con un sdo. que se aparta del tradicional.

    1. Cada uno. “Chacun” SP, Lecl, VocBN y Gèze. “(Syn. de bakhotxa, mais applicable seulement aux personnes), chacun, chaque” Dv. “Bat bedera, chacun (chacun pris à part). Bat bederak badaki, chacun sait. Syn. edozein” H. v. bakoitz (2), norbera.

    Batbederak pensa beza arimaren gainian / nola salbaturen duen hura bere finian. E 39. Nigar begi bapederak bere aldias oroiturik (Pamplona, 1564). TAV 3.1.18. Ezen Iaunak bere Elizari egiten drautzan ungi guziak diradela fideletarik batbederaren probetxutan eta salbamendutan, zeren guziék baitute komunione elkharrekin. Lç Ins C 7v. Iakobek hiltzean Iosephen semetarik batbedera benedika zezan. Lç He 11, 21 (TB bi semeak, Dv aldizka benedikatu zituen Josepen semeak, Ol Yoseren semeak banaka onetsi zitun, IBk Joseren seme bakoitza). Eta hamabi borthák ziraden hamabi perla, batbederatan bat. Lç Apoc 21, 21 (He bakhotxaren bat, Ip bakhoitzkal). Bapedrak duela Aingeru bat begiratzen duena. Ber Trat 31r. Bizi deño bortxa bedi halakotz bat bedera / Konfesioan manatu penaren konplitzera. EZ Man I 121. Bat bederak emozue / zor zaion ohorea. EZ Noel 114. Eta hetan trabailla arazitzen zituen Faraonek bere azpiko iende hek, seiñalaturik bat bederari, bere eguneko lana eta sailla. Ax 26 (V 15). Badakizu zer behar zaion batbederari eman, eta zergatik hunek gutiago horrek geiago duen. SP Imit III 22, 3. Ukhen diala borondate, eta intenzione, ezkillaren soiñuez gure bat bederaren obligatzeko. Tt Onsa 48. Izanen da liburua, / Non baitaite markhatua / Bat-bederaren kontua. Gç 159. Eta hala bat bederak behar lituke artha handirekin hastetik eritarzun horri erremedioak eman. Mong 593. Zoñek Jinkoaren miragarriak ohoratzen baitzütien, eta bat bederak bere anzo minzo zirela enzüten zütian. Bp II 72.

    (s. XVIII) Eta biek egiñ izan zuten amets bat, batbederak bere ametsa gau batean. Urt Gen 40, 5 (Bibl bakotxak). Erran nahi du bat-bederak eztuela zer loriatu xoilki bere aitzinekoen eginbide, eta merezimenduetan. ES 106. Eta horiek guziak gertatzen dire Jainkoaren zuhurtziaren eta iustiziaren ordeñuen arabera, zeiñak pisatzen baititu batbederaren disposizioneak eta merezimenduak. Ch I 13, 6. Batbedrak uste behar duela gastiguak hobeki dituela merezi konsolazioneak baiño. Ch III 52, tít. Eta nik bapederari partitzen baitiotzat argiak merezi duela iuiatzen dudan bezala. Ib. 43, 4. Predikuak beartuzie artu deseo andi bateki izan daitezen zuen probetxutan, ainola bapedraren bailerduka [=’como si hablara para cada uno’] predikazaleak. SermAN 1v. Orhoit gaitezin bat bedera Jainkoak egin darokun graziaz. CatLav 2 (V 10). Irakurtü dütien gaizen ororen entzüteko, erran nahi beita batbederaren kontzentziaren ikhertzeko. Mst III 43, 2. Jainkoak etzuen entzun printze ondikozko haren othoitza, zeren etzen bihotzetik heldu. Orobat da gutarik bat-bederaz. Lg I 273. Jinkoa gu batbederatarik eztela urrun. AR 75. Manifestatzen diola bapedrak bere k(on)zienzieko sekretu guziak (Muruzabal, s. XVIII). ETZ 72.

    (s. XIX) Gauza horren frogatzeko / Ez dut urrun joan beharko, / Badaki bat bederak. Monho 66. Bat bederak bere estaduko eginbide edo obligazioetatik [konzienziako billakuntza egiten du]. Añ CatAN 48. Bat-bederak hautatuko du hobekienik dagokon meditazioneko geia edo sujeta. Dh 52. Haren aintzinean erraiteko Arrosarioa eta Ama Birjinaren Lithaniak edo bertze zerbeit othoitz, bat bederak bere debozionearen arabera. MarIl 12. Bekhatüren phenaren pian, batbedera obligatürik da kofesoraren ordren eta penitenzia ükhenen konplitzera. UskLiB 86. Aborritua naiz, diotza, eta nortaz? / Oroz eta batbederaz. Gy 239. –Zer da examina? –Da bere bat banak oroitzea edo bat bederak bere aldetik eginala egitea bere bekatuez oroitzeko. CatEliz 470. Bat-bederak jasanen duen juiamendu berezaz. Dv LEd 189. Nihor ez diteke deskansu. Aitzitik hirrisku handienean liteke bat bedera. Hb Egia 55. Kondiak eman behar / Ditu bat bederak. Bordel 144. Bat bederak ükheiten dütian graziak, eta bat bederak egiten dütian obra hunak, baliatzen direla Khorpitz güziari eta Elizaren menbrü orori. CatS 34. Heldu naiz hiru gauzen / zuei ematera. / Galda zatzue hirur, / berex bat bedera. Zby RIEV 1908, 772. Gutarik bat-bederak behar duela bizi eta hil, sortzeak eman darozkigun jaidura gaixtoekin. Jnn SBi 171. Huntan orotako ona ororentzat denaz geroz, bat bederarentzat ere baita. HU Zez 139.

    (s. XX) Egun guziez ikusten duelakotz, elhatzen, haztatzen, bat bederak ezagut dezake bere laguna basherrietan egin ez dezaken bezala. JE Bur 201. Ordu berean, aire fresko gaziño bat hautemaiten dauku bat-bederari sudurrak. JE Ber 77. Bakotxak zenbaterañokoa du negurri ori? Bat bederak ezagutu dezake? FIr 174. Zuzena izaki, errubage ta kutsubage baita, bat-bedera zeatz eta oso dedino. Zait Plat 134. Etekin ori bat bederak bere gisa entenitzen du, eta emen eztago geiago itzegin bearrik. Vill Jaink 85. Ona emen, alorren bereizkuntzak aipatzeko tokia: bakoitzaren indarra, kolorea eta bat-bederak berez ekarri dezaken uzta. Ibiñ Virgil 86. Baziren Euskal Herrian ezin konta ahala ipuin […]. Bat bederak ba omen zuen, gainera, bere forma berezi. MEIG IV 96.

    v. tbn. Mat 144. Volt 166. Harb 438. Arg DevB 210. CatLan 24. CatB 64. JesBih 445. CatLuz 32. Lap 397 (V 181).

    Cada. Iainkoa[k] nahi duenean, aisia [sic] bat bederatik uria egiten du. “Quand Dieu veut de chaque vent il pleut”. Volt 167. Eliza bat bederak zergatik dü Patron bat? Bp II 133. Bere presenzia real eta korporalaz Aldareko Sakramendü güziz Seindian, eta bere graziaz eta protekzioniaz bere Elizan eta Giristino batbedera baitan. CatLan 48.

    2. Mismo. Haiek eta gu / ez gaitu / sekula lotuko zorte bat bederaren loturak. Azurm HitzB 64.

    Sinonimoak: izord. Ipar.

        [norbera]: bakoitz, nor, norbera Heg., bat-bera zah.  (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es izord. (Ipar.) cada uno; uno mismo
    fr izord. (Ipar.) chacun, -e ; soi-même
    en izord. each one; oneself
    port izord. (Ipar.) cada um; si mesmo

    Batbedera bere hizkuntzan baita ezagun nongo den. (Hiztegi Batua)

    batbedera (Gaurkohitza, Domeinu Publikoa)

    batbedera (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

     

  • Maite 6:00 pm on 2017/05/26 Permalink | Reply
    Tags:   

    buhako 

    iz.  g.er. Bafada; ufakoa. Buhako batez lurrera aurtiki zuen. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    buhako (L-côte, BN ap. A; Hb ap. Lh, Dv (BN), Casve).

    Soplido, soplo; golpe (de viento). “Souffle. Buhako batez lurrera arthik nezake, d’un souffle. Emozu suari buhako bat, donnez au feu un coup de soufflet. Haize buhako bat, un coup de vent” Dv. “(BN), soplo” A. “(L-côte), espiración del aliento” Ib. San Leon hurbildu zen jainko ordearen iduriaren oinetaraino, eta ufako edo buhako batez arthiki zuen. Jnn SBi 309.

    Sinonimoak: iz. g.e.

        [bafada]: putz, alpore Ipar., bafada Ipar., ufa Ipar., ufako Ipar., lurrun Bizk., buhada g.e., ufada g.e., bafa zah., bapore zah. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es iz. (ikus bafada) soplido, soplo, golpe de viento
    fr souffle
    en puff, (strong) blast
    port sopro

    Kandela buhako batez iraungi.  (Hiztegi Batua)

    buhako (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

     

  • Maite 10:39 pm on 2017/05/23 Permalink | Reply
    Tags:   

    birrin 

    iz. Apurra. Ogi birrinak. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    birrin (V). Ref.: A; Etxba Eib. Etim. Quizá, como sugirió ya Azkue, de bir- + irin ‘harina segunda’; cf. astur. segundo ‘cereal o harina de clase inferior’.

    1. “Salvado. De birr + irin, litm.: reharina, segunda harina” A. “Salvado. Garixari ataratzen jako birriña” Etxba Eib. Cf. SM Eusk 1990, 349: “Harina, harina fina. (No es salvado como trae T. Etxebarria. El salvado es zaixa)”. Gariyari kendurik / zaia ta birriña, / ta ogiya egiteko / zuri mamiña. MendaroTx 42. Zaia edo birriña edo otaza. (Rentería, 1963). DRA. Ogei zaku baba, beste ainbat birrin eta zai. Gerrika 149.

    2. mirrin (V-arr, G-goi ap. A). “Migaja de pan” A. Ogi birrin bat egozten eban lurrera. EEs 1928, 12.

    (V-gip). Migajas, material desmenuzado. “Aleei buruz. Konposizioan, batez ere” Elexp Berg. “Arta-birriñ puxkat emuixozu txalai” Ib. “Baba-birriña be emon izan jakuen ganauei” Ib. “Zai-birriñ, salvado menudo” Ib. [Txekor errea] birrin biurtzeraño txetu ondoren, aren autsak menditik yeixten zan errekara yaurti zitun. Ol Deut 9, 21 (Ker auts).

    Sinonimoak: iz. Bizk. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

        [zahia]: g.e.zahi
        [apurra]: pizar, apur Ipar. pl., lipar Ipar., miko Ipar., papur Ipar., apurreria Bizk., pixar adkor., papor Ipar. zah.

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) iz. [labore-alearen azal xehatua] (B) salvado (2) iz. (batez ere B) migaja (de pan), miga
    fr (1) iz. son [de blé, maïs] (2) iz. [apurra] miette
    en (1) iz. [zahia] bran (2) iz. [apurra] crumb [bread]
    port (1) iz. salvado (2) migalha

    Ogi birrinak (Hiztegi Batua)

    birrin (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

    Save

     

  • Maite 9:21 pm on 2017/05/22 Permalink | Reply
    Tags:   

    biodibertsitate 

    iz. Biziaren barietatearen neurria. Zehazkiago, biodibertsitate genetiko, biodibertsitate espezifiko eta ekosistema-biodibertsitatea bereiz daitezke, bizidunen hiru alde nagusiak aintzat hartuz: geneak, espezieak eta ekosistemak. (Euskalterm)

    Sinonimoak: iz.
    [biodibertsitatea] : bioaniztasun (Elhuyar Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es biodiversidad, diversidad biológica
    fr diversité biologique, biodiversité
    en biodiversity, biological diversity
    port Ecol biodiversidade

    Biodibertsitatea, bioaniztasuna edo dibertsitate biologikoa ekosistema batean, bioma batean edo planeta oso batean bizi-formek duten aniztasun-maila da. Askotan, kontzeptu hau erabiltzen da sistema biologikoen osasuna neurtzeko. Bereizkuntza naturalaren eta izaki motek irauteko dituzten mekanismo genetikoen ondorioz, Lurreko bizitza dibertsitate handikoa da; eta dibertsitate hori ezinbestekoa da, bizia izango bada, eta ezin ordezkatuzkoa da, hura galtzeak hondamena baitakar. Biodibertsitatea ez da berdin banatzen Lurrean; badira eremu batzuk, tropikoak batez ere, bizi-moten dibertsitatearen aldetik goi-mailakoak direnak. [Bioaniztasun, Wikipedia]

    biodibertsitate (Argazkia: Wikimedia Commons)

     

  • Maite 11:29 pm on 2017/05/13 Permalink | Reply
    Tags:   

    beldurkunde 

    iz. Ipar. Beldurra. Beldurkunde sosegu gabeko batez asaldatua. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    beldurkunde (SP sin trad., Lecl, Hb ap. Lh, Dv, H, A), beldurkunte (S ap. Lh), bildurkunde.

    Miedo, temor. “Crainte” Dv. “Crainte, sentiment indéfini de crainte” H. “Appréhension” Lh. Tr. Empleado por autores septentrionales; al Sur se documenta en Guerrico. La forma beldurkondu, que se encuentra en Atheka, podría tratarse de errata. Esparantza hartan zure eskuetan neurea, / Gomendatzen dut arima beldurkundez bethea. EZ Man II 94. Zeure burua gaztigu hutsez eta beldurkundez errespetarazi. Harb 210. Ez othe da lan handia, spiritua eztiran atxekitzea, […] khexagune eta beldurkunde sosegu gabeko batez asaldatua eta konbatatua? He Phil 372. Gure düdetan eta gure beldürküntetan. msS 23. Aei arrizko losa bitan eta ain bildurkunde andiarekin eman zien mandamentuen legea bera gure biotzetan ezarri nai izan digu. Gco I 130. Horien gainean meditazione egin behar dute, beldurkhunde eta atzartasun seindu batean irauteko. Dh 99. Beldurkhunderekin duda gabe, bainan fidantzia nausi duela […] hurbildu behar da sakramenduetarat. Ib. 61. Gure dudetan eta gure beldurkundetan, adreza gaizkon Mariari konfientzia bizi batekin. MarIl 250. Ene maitia, orai nik / Jakin nahi nüke zü ganik / Zer zadükan horren tristerik, / Zure so eztiak oro galdürik; / Ala badüzün beldürkünterik / Maithatzen düdan zütaz besterik. ChantP 298. Menditarraren begi zorrotzak ezagutu zuen erregiñaren beldurkondua [sic]. Atheka 37s. Bazukeen ere bere baithan phentsamendua edo beldurkundea, Yainkoaren deseinuen konplitzeko hartua izanen zela. Elsb Fram 89. Zerbait laguntza nahiz, / ez da asko aho, / Beldurkundeak badu / bazterretan haro! Etcham 130. Kondeak ez zukeen, halaz ere, beldurkunderik izango bere etsai amorratuari urkamendiko herio lotsagarria paira eraztekotz. Mde Pr 188. Ergel eta oinarri-gabeko zen noski haren beldurkundea. Mde HaurB 76.

    (Con compl. en gen. objetivo). Bizi behar duzu Iainkoaren beldurkunde handian, izanen bazara humil eta prestu. Hm 232s. Gauza bat da hainitz gibelatzen dituena bertutean aitzinatzetik eta beroki oneratzetik, zein baita paxeluen beldurkundea eta hekin kontra gudukatzeko trabaillua. SP Imit I 25, 3 (Ch beldurra, Mst lotsa). Galduko duzu Jainkoaren beldurkundea. He Gudu 111 (SP 89s ezpaitu Iainkoaren beldurtasunik izanen). Ifernuko minkaitzen beldurkhunde handi batetarat. Birjin 50.

    Sinonimoak: iz. Ipar.

        [beldurra]: beldur, ikara, izu, izumen, izutasun, laborri, latzikara, laztasun, izialdura Ipar., laztura Ipar., lotsa Ipar., lotseria Ipar., zurkaitz Gip., izi Ipar./Naf., ikareri g.e., sarrakio g.e., beldurtasun zah., larderia Ipar./Naf. g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es iz. (Ipar.) miedo; temor
    fr iz. (Ipar.) crainte, peur
    en iz. (Ipar.) horror, scary; fear, dread
    port iz. (Ipar.) medo; temor

    Beldurkunde sosegu gabeko batez asaldatua. (Hiztegi Batua)

    beldurkunde (Gaurko hitza, Domeinu publikoa)

     

  • Maite 11:37 pm on 2017/05/09 Permalink | Reply
    Tags:   

    beratz 

    iz. adj. Lap. eta Naf. Bera, biguna. Ik. belaxka. Emazteki minbera eta beratza. Tipula beratza. Janari beratzak. Besoak zabalik hartu dute kritikoek, bai beratzek eta bai zorrotzek. (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

    Sinonimoak: izond. L-N

        [biguna]: belaxka, bera, bigun, guri, mamor Ipar., mardo Zub. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) izond. (GN/L) blando, -a; suave; flojo, -a (2) izond. (GN/L) (hed.) blando, -a; delicado, -a; sensible; tierno, -a
    fr (1) izond. mou, mol, molle, faible, peu résistant, -e (2) izond. (hed.) tendre, sans résistance
    en (1) izond. soft, smooth, mild, dainty, delicate (2) izond. [sentibera] sensitive, delicate
    port (1) mole, brando(a),  suave (2) brando(a), delicado, -a, tenro(a)

    Abel sentimentala da, beratza…  [Serafina, Abel Barriolaren ama]

    beratz (Argazkia: mundodeportivo.com )

    Save

    Save

     

← Older posts

Newer posts →

c
Compose new post
j
Next post/Next comment
k
Previous post/Previous comment
r
Reply
e
Edit
o
Show/Hide comments
t
Go to top
l
Go to login
h
Show/Hide help
shift + esc
Cancel