iz. Erantzule izatea; hortik datorren eginbidea. Ik. erantzukizun. Har beza bere bizkar datorkiokeen erantzunbeharra. Eginbidea eta erantzunbeharra gure-gureak izanik.
Orotariko Euskal Hiztegian
Responsabilidad. v. erantzukizun. Majistraduen eta Juezen ezitxekitasuna ogundatzeko edo komundatzeko beren eranzun bearrarekin. EConst 75. Santa Cruzek eztu bear bada Jainkoaren aurrean ainbesterañoko erantzun-bearrik. Or SCruz 9. Lotsari ta erantzunbear larria ere, ordea, eginbearrari gibel-ematen ba-diozute. Ldi IL 141. Zerga-ordainlariak zergari buruz izan ditzateken erantzun-bearrak. “Responsabilidades” . EAEg25-1-1937, 895. Erantzunbehar osoaz iñor zamatzeko errurik argibideak ez dakarrela. Ib. 7-11-1936, 238. Zer-ikusia ta erantzun-bearra daukazu. Munita 26. Buruzagi ertetzeak bai-baitu alakoxeko erantzunbearra jendearen aintzinean. Etxde JJ 205. Eztadukala horregatik persona bakar batek bidegabe haretako erantzun beharra. Arti Tobera 264. Ez zuala erantzun-bearrik izango, naiz-ta danak iltzen bazituan ere. Berron Kijote 54. Eginbidea eta erantzunbeharra gure-gurea izanik. MEIG VIII 114.
iz. 1da ad. Lagunartetik urrundu. Basamortura bakartzen direnak. Moises berehala bakartu zen Jaunari erregutzera. 2du ad. Norbait edo zerbait bakarrik jarri, berarekin daudenetatik bereizi. Kaiola berean zeuden txoriak bakartu egin ditugu. Kutsaturik daudenak gela berezi batean bakartu dituzte. (Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
1. (V, G, B ap. A ; H, Zam Voc; -kh- SP (sin trad.), Hb, Dv). Aislar(se), quedarse solo, retirarse. “Devenir seul, solitaire” Dv. “(V, G), se retirer, se rendre solitaire. Bakartzen diranak, ceux qui se retirent dans la solitude” H. “Aislar, dejar algo o a alguien sin compañÃa. Como verbo reflexivo, aislarse, quedar algo o alguien sin compañÃa” Zam Voc. Eta arratsalderuntz albadau, bakartu puska baten bere Jainkuaz gozatu ta atsereteko. CrIc 142. Iges bada iges Babilonia gaiztotik. Bakartzen diranak ere badue zer egin irauteko bide onean. Mg CC 186. Ez eben inos urteten dibersinoe garbijetara bere; ta egozan bakartuta deskomulgadu batzuk legez. Mg CO 229. Bakartu ta ezkutatu gaur Elexen batera edo etxean Kristoren aurrera ordu lauren bat edo geiago. Añ EL1 45. Moises bereala bakartu zan, Jaunari erregutzera. Lard 77. Berriz ere Jesus bakartu zan, eta Aitari erregutzen zion. Ib. 442. Onek gauzok esanda / euren bakarrean, / gizona bakartu zan / gaztelu zarrean. Azc PB 178. Ta gero bakartuten / mendian alperrak / Mediku ta Eskribauak / lapurrak ta okerrak. Ib. 334. Gogoketan asi nintzan, bakartu nintzanean. A Ardi 117. Oi dan bizi-lekua utzi ta bakartuta. Anab Usauri 90. Mihitik ala galtzen / gorpuz ta gogoa; / isil ta bakartzean / baretzen gogoa. Or BM 122. Gaitz itxaskorren bat erne dala somatuko balitz, gaixoa bakartu bedi bereala. EAEg 5-11-1936, 223. Quedarse a solas (más de una persona). Lagundurik bazabiltz, laster bakartu ta bekatuan jausi zara. Añ LoraS 25. Bakartu ginanean, aurreguneko burubidea eman nion. A Ardi 90. Andrea asi zitzaion senarrari, bakartu ziranean, Poliren bearra izango zutela esaten. Anab Poli 89. Florentzia arreba ezkondu zitzaigun eta bakartu egin giñan. JAzpiroz 205. Orduan asten zan jendea alde egiten, bakoitza bere aldera. Gu ere bai geren bidean, bakartutzen giñanean. BBarand 74. (Referido a cosas). Neurri oneek dagoz gatxari gogor egitian, eta gatxa bakartuta imintian, beste batzubei itsatsi ez dakijuen. (1866) BBatzarN217. Berba bat bakarturik edo banakaturik dagoanean, ondo aditu edo ulertu ezarren, beste berba batzun ondoan ederto adituten da. Ezale 1897, 105b. Bearkunak bakartu-ta ez dira gogartu bear, aldeki oro begiratu bear dira. “Los deberes no han de considerarse en abstracto; es preciso atender a todas las circunstancias” . Zink Crit 45. Kale-etxera bezala basarri bakartuetara. Munita 115. Adinduaren dei onen bidez / nai dot izkuntza indartu, / geurea danez zorrez gagoz ta / iñok ez daien bakartu. Ayesta 92.
2. (V ap. A ; Lar, Añ). “Singularizarse” Lar, Añ. “Distinguirse, sobresalir” A.
3. Separarse. Bakarketan itzi ein deikiena. msOñ 234v. Bakartu badedi, egon dedilla ezkontzaka. Ib. 233r. Andi-etxe ta andikigurakuenetan, otseinak jaten dabee bakarturik, ta ez ugazabak dabeen guztiti. Emen guztijok bardinduten gara. Mg PAb 111. Oh, ze gauza ona ta pozgarrija, alkar maite dabeen senar emazteentzat, beti alkarregaz biziko diriana jakitia! Inok bere alkarrenganik ezin bakartu izatia! fB Ic III 343. Batzuk alkarregaz, ta beste asko bakartuta, senarra leku baten, ta emaztia beste baten. Ib. 347. Bein ezagutu giñaden eta / geiago ezin bakartu. Uzt Sas 138. Bearrak bakartu, bearrak elkartu. EZBB I 62. Diferenciar(se). Bada pekatuko gurarijak bere ez dira ez bat, ta ez bardinak, ez bada bakartubak, ta bata bestiak ez dirianak. fB Ic II 244. Pekatubak bakartuten dirian legez alkarreganik, alan pekatubaren gurarijak bere bakartuten dira. Ib. 244.
4. Hacerse único, hacerse uno. Itxi ninduen biotz bikotxau bakartua. AB AmaE 170. 5. “Entresacar” Iz Ulz. v. bakandu.
iz. Joare txikia; joare horren hotsa. Herriko eliza ttipiaren ezkila, ardien kalaxka, artzain zenbaiten kantuak. (Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
kalaxka.
I . (Sust.).
1. (G-to, AN-5vill), kalaska (H), klaska (BN; VocBN , Dv, H), klaxka. Ref.: A (kalaxka, klaska); A EY I 199; CEEN 1970, 132.
Cierto tipo de cencerro pequeño. ” Klaska, sonnette moyenne de vaches, moutons etc.” H. “Cencerro de sonido poco sonoro” A. “Este cencerro [de tres a siete centÃmetros] es conocido por kalaxka ” CEEN 1970, 132. Cf. VocNav: “Kalaska, cencerro (Alsasua)”.
Gatuari behar sarri / joare klaska bat ezarri. Ox 121. Sagarakoan isilgunea… / atarin beor-irrintzi, / ardi-joale, beor-kalaska / ta beien kaskoin-zintzarri. Or Eus 229. Garo-tartean motel gelditzen / zintzarri kalaxken otsa. Ib. 329. Artzai eta segalarien ojuak. Eta irrintzien artean zintzarri kalaxken ots motela. Eston Iz 8. Zeren baduzu joare eta joare… Bildots joaretan, baditutzu: kalaxkak eta ttolonttak. GH 1958, 263. Herriko eliza ttipiaren ezkila, ardien kalaxka, artzain zonbeiten kantuak […] bazen aski egunaz jendearen lotik begiratzeko. Ardoy SFran 63. Ustai eta klaskak ikusi nola zituzten [ardiek] . Larre ArtzainE 58. Joare, klaxka edo xilintxa soinuetan gostu zutenak. Ib. 85.
2. Alboroto, ruido. Ihausika abiatzen zitzeien, gaitzeko kalaxkan, hanbatenaz ere, non artzainek eta aitak huiatzea laket baitzuten. JE Bur 20. Iguzkia samin, ogiak zirtaka kraskatzen ari, hantxet epaiteko tresna baten kalaxka, urrengo motor baten burrunba. Gazte (julio) 1958 (ap. DRA). Urrunerat ezagun eta nabari ginela gure kalaxka eta garrasiekin. Larre ArtzainE 30.
II . (Adj.).
1. “(G-to), hombre flacucho” A.
2. Charlatán. Frantses kalaxka batzuek gogoan ezarria zuten, Coty jaunak ez zuela hurbildu behar Vaticaneko jauregirat. SoEg Herr 16-5-1957, 1.
3. Estridente (?). Denetarik ozarrena, “Xerxebruit” zen, bere boza kalaxka txarraz pozoinaren aurthikitzeko. Larz GH 1959, 90
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es (1) iz. cencerro de sonido poco sonoro (2) iz. alboroto fr (1) iz. sonnaille, clarine (2) iz. tapage, vacarme en (1) iz. cowbell, bell (2) iz. racket, din port (1) iz. chocalho (2) iz. alvoroço, alvoroto
Denei enbarazu egin diegu gure kalaxka eta garrasiekin.#gaurkohitza
ad. asaldatu, asalda, asaldatzen || 1da/du ad. Norbaiten edo zerbaiten barne baretasuna bat-batean hautsi. Grina gaiztoek bakean zegoen arima asaldatzen dute. Asaldatzeko moduko berriak heldu dira. Ardia otsoa ikusteaz larritzen eta asaldatzen den bezala. Hori aditzean Herodes asaldatu egin zen. Atzerritik gure lurrak asaldatzera etorri zirenak. Itsasoa asaldatu egin zen. 2da/du ad. Norbait bere onetik atera; hori dela eta, zarata edo nahasmendua eragin. Ik. aztoratu. Jendea asaldaturik zebilen zerga berriengatik. 3da ad. Zerbaiten edo norbaiten kontra altxatu. Hamabi bider baino gehiagotan asaldatu ziren israeldarrak basamortuan Jainkoaren aginduen aurka. (Hiztegi Batua)
iz. Turrusta. Iturriko zurrusta. Eta malkoei ataka zabalduz, zurrustak atera ziren. Ura teilatu hegaletarik zurrustan erortzen. (Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
zurrusta.
1. (Sal, R; Dv, H (s.v. xurrusta)), zurrust (L, B, R), zurruzta (B, R-vid-uzt; VocB ), zurruxta (L). Ref.: A (zurrust, zurrusta, zurruxta); A Apend (zurruzta); Izeta BHizt2 (zurruzte). “Cascade rapide” Dv. “1.º chorro; […] 2.º (Sal, R-vid), cascada” A. ” Zurrust, chorro, onomat. de la caÃda del agua” Ib. ” Zurruxta, torrente” Ib. “Torrente” A Apend. . “Chorro” Izeta BHizt2. Cf. VocNav: “Zurrust, chorro (Montaña)”, y “zurrusta, chorro, arroyo; agua despeñada (Salazar, Roncal)”. v. xurruxta, turrusta. . Ta malkoeri ataka zabalduz, zurrustak atera ziran. Or Aitork 207. (Tras ur).Chorro de agua. ” Zurruzte […] Chorro. Ur zurruzte ” Izeta BHizt2. Eta gauza harrigarria! Ur-zurrusta! Ura ene nahitik atheratzen edo baratzen! Prop 1898, 225. Ni siñisten naunari, barrundi ur-zurrustak sortuko zaizkio betiko bizirañokoak. Or Jaink 45. ” Ur-zurrusta (R) […], agua que levantan las ruedas del molino” A (s.v. bulzu).
2. zurrust (V, G ap. A ). “Trago, sorbido (voc. onomat.)” A. Cf. VocNav: “Zurrust, […] trago (Baztán)”.
3. zurruzta . Ronquido. v. zurrustada (2). Lurrian lo ein ebenak […] lo-zurruztak entzunaz. SM Egan 1963 (4-6), 111. ZURRUST EGIN ( (V ap. A)). “Sorber. Zurrust egiok, txotxo, jausi bear jok eta; tira arin, galduko dana legez (V-ger), dale un sorbo, muchacho” A. Batxi ta lagunak orduan, euren arnasea zurrust egiñaz, gerizea batu nairik, geldi geldi egon zirean. A BeinB 145. Jaungoikuak emoniko katillu ederretik zurrust egitten dogu edertosko. Otx 112. Ezagutzen dut, eginikan zurrust, ezin duzula zuk arima para zut […]. Arnoarekin hordituz, edo gaznekin asetuz, ezin liteke inolaz ere zede gerturik ezagutu. Arti MaldanB 220.
(Sin egin explÃcito). Saldeari zurrust eta gaztañeari grausk bizi ginean. (V-m) “VivÃamos felices; literal: sorbiendo caldo y mordiendo castañas” . A EY III 290.
ZURRUSTAN (BN-mix, Sal, R; Dv). Ref.: A; Zait Sof II 159. A chorros. “Zurrustan goatea, couler en torrent, ruisseler” Dv (s.v. zurruska). “A cántaros” A. “Zurrustan, […] a cascadas (Sal, R)” Zait Sof II 159. Espaiñia sutan zen; odola bazarioen zurruxtan. Atheka 14. Itxaxurak hegatsetarik zurrustan erortzen. JE Bur 76. Ezantzaz zurrustan bethetzen ari zaiolarik [otoa] . JE Ber 73. Odeiek euria zurrustan bota zuten. Ol Ps 77, 18 (Ker eurrez). Malkoak zurrustan ixurtzeko. Ol Ier 13, 17.
Reply