ad. Kulunkatu.
Orotariko Euskal Hiztegian
zarabandatu. “Balancearse en el columpio” A.
Sinonimoak: iz.
[zarabandatu]: kulunkatu (Adorez Sinonimoen Hiztegia)
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es da/du ad. balancearse; mecerse, bambolearse, columpiarse
fr balancer, se balancer,
en rock, swing
port oscilar, balançar
Testuinguruan
Ekaitzak aranondoak zarabandatu ditu. [Mrs. Hemingway, Naomi Wood / Garazi Goia (Txalaparta, 2016)]
iz. Batez ere Bizk. Zirrara. Barruan zarrada handia egin dit. Zure bertsoak eragin dit gaur zarrada izugarrizkoa. (Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
1 zarrada. (V-gip, G-to-bet), zarraa (V-gip), zarrara (V-gip), zarrera. Ref.: A; Iz ArOñ (zarraa); Etxba Eib; Elexp Berg (zarrara). Emoción; nervios, excitación. “Horror, impresión interior desagradable” A. ” Zarráa bat, un temblor en el cuerpo del susto” Iz ArOñ. “Estremecimiento. Soñu orrek zarradia eitten desta biotzian” Etxba Eib. “Ilddakua estadu aretan ikusi nebanian demaseko zarraria ein jatan” Elexp Berg. v. zirrara. .
Gogorazio ongarri oiek bere buruaganako izu eta zarrada andi bat eman zioten. Arr Bearg 317. Atzera uzterakoan aitu zan txin, txin, ots bat, Patxikori zarrada eragin ziona. Apaol 40. Mañasiri, arpegiko azal zuria berealakoan gorritu ta, barruko zarrada andi bategaz, taupadaka jarri jakon bere biotza. Ag Kr 102. Ezin zituan narruak artu ango gizadiak, ezin gorde ebien euren barruko zarradea, eztanda egin bear euen, pozak urteteutsien begietatik. Ib. 218. Laurki ori begiratzean, zarrada atsegintsu bat egin omen zuan. Ayerb EEs 1915, 294. Zure bertsoak eragin dit gaur / zarrada izugarrizko. In SM Zirik 99. Kuadru onak olakotxiak izatetxuk. Ordua zuan iri be zarrada eraitzeko. Ib. 17. Gazte urrunduaren urrunetiko goraintziak artzean, alako zarrada bigun bat senti eban. Erkiag Arran 130. Isilaldi arek biei ere barruan zarrada naigabezkoa egin eutsela oarturik. Ib. 107. Neskato mazal arek ikutua egin eutsan biozpean, ordurartean iñoiz ez iñoiz sentidu ez eban zarrada edo ikutua. Erkiag BatB 54. Albixta orrek zer poz-zarrada / eman dun biotz-ondotan! Olea 275. Aubek guztiyak ikusi eta / guazen estruziora: […] / gure bildurra erakuslia / allegatzian parera, / ain da aundiya trantzi artan guk / pasatzen degun zarrera. Auspoa 105, 25. Txistulari on bati entzunaz, alako zarrara goxo bat nabaitzen dik nere biotzak. Ataño TxanKan 214.
2 zarrada. (V, G ap. A ), zerrada (G-to-bet, AN-gip ap. A). “(V, G), arranque en el arrastre, por ej. de una piedra” A. v. 1 zarra. Idi-beien zarrada baten edo bitan amar edo ogei . duro galdu edo irabazitzen oituta daudenak. A Ezale 1898, 26a.
3 zarrada. “(V), trago” A.
4 zarrada. v. zerrada.
Sinonimoak: iz. Bizk.
[zirrara]: emozio, hunkipen, inpresio, zirrara, zauskada Heg., birlore Bizk., mugidalda neol., inarrospen g.e., bihotz-ikara (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es iz. (batez ere B) emoción, sensación, impresión, conmoción
fr iz. impression, sensation, émotion
en iz. thrill, shudder
port iz. emoção, sensação, impressão
Testuinguruan
Zure hitzek zarrada handia eragin dute nire barnean. (Elhuyar hiztegia)
iz. Ordu desegokia. Ik. ezordu; desgarai; destenore. Mintza bedi behar den garaian, ez desorduan. (Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
desordu. (G, AN-gip; Lar, Añ). Ref.: Gte Erd 168 . Deshora, destiempo, hora intempestiva. ” Desordutan etorri ziran (AN-gip)” Gte Erd. v. desoren, ezordu. Honelako gauza bat egiteko, desordurik desegokiena hautatu zuten. Arti Tobera 286. Jende asko uste-uste bako desorduetako kalejira ta zarata arek arrituta laga eban. Etxabu Kontu 173. Ahoduna mintza bedi behar den lekuan eta garaian, ez desorduan eta deslekuan. MIH 224.
Sinonimoak: iz. g.e.
[ezordua]: ezordu, ezoren Ipar., desgarai g.e., ezgarai g.e., desoren Ipar. g.e., destenore Ipar. g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es iz. deshora, hora intempestiva
fr iz. heure indue, contretemps
en iz. inconvenient/wrong time; inopportune moment
port iz. fora de hora
Testuinguruan
Ez dira desorduetan, deslekuetan, demode sentitzeko garaiak, ez behintzat zer pentsa uzten badizute. [Bi zero bi bi, Goizalde Landabaso (Berria.eus, 2021-12-28)]
iz. Kanaberak edo kidekoak bilbatuz egiten den hesi, ate edo zernahi gauza. Etxeko keretatik azken agur bat. Kereta hagak. Kanaberazko kereta batzuen gainean etzanik. (Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
kereta. Etim. De rom. *cleta .
(AN, L-sar-ain, B, BN-arb, Sal, S, R; SP, Lar, Aq 773 (R), H; kh- Dv, H), gereta (L, B, Ae; SP, Urt V 199, H), geleta (G, R), geheta, kerete (AN-gip), keleta (Sal, R), keeta ( kh- BN, S; VocBN vEys), keheta (A Apend), keta (kh- Foix ap. Lh.). Ref.: A (gereta, geleta, kheeta, kereta, kerete, keleta); Lh (kheta); Lrq (kheeta); Iz Ulz; CEEN 1971, 339; VocNav (gueleta, guereta, queleta) Izeta BHizt . Cañizo; reja de ramas trenzadas; cancilla. “Palos delgados tejidos y a veces embarrados que en vascuence se llaman gueretas ” Is 70s. “Cañizo, estera de cañas, kañaberazko kereta ” Lar. “Encañado, enrejado de cañas en los jardines” Ib. “Grada, locutorio de monjas, kereta ” Ib. “Jaula para secar quesos (R)” Aq 773. “Espèce de barrière avec des branches menues pliées avec certain ordre” VocBN. ” Kereta barrutik begiratzea, regarder de dedans la jalousie” H. ” Gereta, tejidos de palos delgados, que se emplean, a veces embarrados, para chozas o enramadas” SMuj EEs 1921, 29. “Enrejado horizontal de madera donde se coloca el pan (Ae)” CEEN 1971, 339.
Etxeko landa erditik markatua keretatik sartzeko. (1765). SenperEus 58. Hortarakotzat, sorhoetan […] egiten dira kheretaz [korralak] . Dv Lab 274. Brontzezko aldarea bere keretarekin. (Ex 38, 30). Ur ( in BOEg 213 (Ur erreja; Dv, Bibl krisela, Ker, BiblE sare ) ). Geretak jauz. “Éviter les poursuites” . Hb GH 1929, 86. Kapera luze bat teilatuari dohakon athe edo keheta xar batekin. Prop 1893, 149. Eginik izan behar lükie txoxezko khereta aldia bat, labe borthan igaiten ahal dien heñian, behar dena labe zolaren garnitzeko. Alth Bot 19. Khanaberazko gereta batzuen gainean etzanak badire. Prop 1907, 45. Zonbat aldiz keetara / ez naiz egotu begira. Barb Piar II 105. Etxeko keretari hurbiltzearekin. Lf Murtuts 34. Belar pherdea metatzen da, taulaz edo kheretaz eginikako molde baten barnean. Gatxitegi Laborantza 94.
v. tbn. Ox 134. Keeta: Lf Murtuts 8. Geheta: Herr 25-9-1958, 3.
*gerata (G-bet ap. A ), geata (G-bet ap. A ). “Adral del carro” A.
*gereta (Ae), keleta (R-uzt), geleta (R-vid). Ref.: A Aezk 293; Iz R 395; VocNav (guereta, gueleta) . “Emparrillado sobre el pesebre” A Aezk 293. “Pesebre especial con barras para que la hierba no caiga al suelo” Iz R 395. “Pesebrera constituÃda por una especie de escalera colocada horizontalmente” VocNav.
Sinonimoak: iz.
[xeila]: xeila Ipar., keheila Zub. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es iz. (batez ere Ipar.) cancilla, puerta rústica
fr iz. portail, porte
en iz. gate
port iz. portão, porteira
Testuinguruan
Bazka-zortasunarekin kargaturiko finkaren jabeak hori itxi ahal izanen du, baina jabe horrek bidea, langa edo kereta zabaldu beharko du, lur nagusiko abelburuak bertara sar daitezen. [Foru Zuzenbide Zibilari buruzko Konpilazioa edo Nafarroako Foru Berria, , IVAP/IZO, 2005]
1 adj. Haizeaz mintzatuz, biguna, eztia. Agertu zen haizetxo firi-firi gozatsu bat. 2 adb. Haizea firi-firi dabil. (Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
firi-firi.
1. (V-gip ap. Elexp Berg ), firik->firik. Suave, dulce. Beste batzuek zioten / errametatik kantatzen, / beste askok egarria / bere urakiñ kentzen; / aize firi-firi ots ta / lorien lurriñ artetik. AB AmaE 394. Agertu zan aixetxu firi->firi gozatsu samur-samur bat. EEs 1922, 149. (Uso adv.). ” Oiñ sargori dago baiña goizian haizia firi-firizebillen ” Elexp Berg.
Bere oñak lurretik jaso ziran eta asi zan firi-firi igotzen gora ta gora. Inza Azalp 78. Ego aldeko aize gorria / firik-firik eta legun, / irrixtuetan bultza egiñaz. Bertsol 32, 202.
2. Axe otzepela bigunki yabik / firi-firi gozuagaz. EEs 1925, 107 (DRA traduce “rumor, airecillo“).
Sinonimoak (Adorez Sinonimoen Hiztegia)
[leun]: leun, bigun, goxo
[firin-faran] : firin-faran, goxo-goxo
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es (1) izond. suave, dulce (2) adb. suavemente
fr (1) izond. doux, douce (2) adb. doucement, délicatement
en (1) izond. smooth, sweet, gently (2) adb. gently
port (1) izond. suave, macio, doce (2) adb. suavemente, brandamente
Testuinguruan
Haizea firi-firi zebilen. (Elhuyar hiztegia)
adb. Batez ere Bizk. Leunki eta etenik gabe. Euria, ziri-ziri jausten den euri lanbroa. (Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
ZIRI-ZIRI (V-gip ap. A). “Ziri-ziri asi da euria, la lluvia ha comenzado a caer insensiblemente” A.
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es adb. suave e ininterrumpidamente; insensiblemente.
fr adb.
en adb.
port adb.
Testuinguruan
Ziri-ziri hasi da euria. (Orotariko Euskal Hiztegia)
1 iz. Betekada; betekadaren ondorengo astuntasuna. 2 adj. Potoloa. (Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
1. Insustancial, bobalicón. v. ttokol, totolo (2). Barthou minixtro ohi gaztea gure Berdoly tokoloaz bertzerik dena, nahiz bardin tzarra, bederen bi zangoek goiz arrats beti xutik daukatena. HU Aurp 145.
2. “(V-arr-oroz), gordinflón” A. v. totolo.
3. (G-azp). Llenazo, pesadez de estómago. Koipe pillo au artzen badet, egun guzirako tokoloa egingo zaidak nere urdaillean. NEtx LBB 186.
Sinonimoak: iz. Heg.
[janari- edo edari-asealdia]: ase, asealdi, asebete, betealdi, sabeltara Ipar., aseka Zub., tripaldi beh., sabelbete g.e., enpatxu Heg. beh., tripakada Heg. beh., tokolo (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es (1) izond. atocinado, -a; fofo, -a; gordinflón, -ona (2) iz. pesadez [de estómago]
fr (1) flasque; gros, gros(se), grassouillet(ette) (2) lourdeur
en (1) flabby, fatty (2) bloated feeling, (informal) stuffed feeling
port (1) balofo (2) peso do estômago
Testuinguruan
Indaba-jana egin ondoren egun guztirako tokoloa egin zitzaidan urdailean. (Elhuyar hiztegia)
Reply