Gaurko hitza

Tagged: E Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

• 

  Maite 10:27 pm on 2018/01/11 Permalink | Reply
  Tags: E   

  elkor 

  iz. 1 adj. Idorra, antzua. Soro, landa elkorrak. Euri gozoak gozatzen ez duen lur elkor bat bezala. Gorrotoaren azala, lurrik elkorrena. 2 adj. Irud. Adimen elkorra. Zein elkor bihurtu dizun zilarrak bihotza! Hemingway-ren kontatzeko modu soila, elkorra itxuraz. 3 adj. Zikoitza, zekena. (Hiztegi Batua)

  Sinonimoak: izond. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

      [agorra]: agor, ihar, lehor, eihar Ipar., siku Bizk., idor Ipar./Naf.

      [gorra]: Ipar. g.e.gor, sor zah.

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) izond. sordo, -a (2) izond. seco, -a; duro, -a; estéril, árido, -a (3) izond. (hed.) mezquino, -a; avaro, -a
  fr (1) izond. terrain desséché/durci, -e ; terrain stérile (2) izond. dur, avare, sourd
  en (1) izond. [lurra] arid, dry (2) izond. [zekena] mean, stingy
  port (1) izond. surdo(a) (2) izond. seco, -a; árido, -a  (3) izond. (hed.) avaro, -a

  Euriak gozatzen ez duen lur elkorra.  (Hiztegi Batua)

  

  elkor (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

   

  Reply

  Required fields are marked *

  Izena *

  E-posta *

  Webgunea

  Gorde nire izena, emaila eta webgunea bilatzaile honetan komentatzen dudan hurrengorako.

  Δ

• 

  Maite 11:18 pm on 2018/01/09 Permalink | Reply
  Tags: E   

  errun 

  ad. errun, errun, erruten du ad. (Arrautzak) egin. Errun du oiloak. Lau arrautza errun ditu. Arrautza errun berriak dira hoberenak txitatzeko. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  1 errun (G-bet, AN-gip-5vill, B, BN, S; Urt III 85, Lar, Añ, Lecl, VocBN, Gèze, Dv, H), erroin (B, L-ain), erron (AN, L, BN-arb; SP, Dv, H), errin (R-uzt). Ref.: A (errun, erroin, erron, errin); Lrq; Iz Ulz (errón), IzG (erron); Gte Erd 21.

  Poner (huevos). “Erroitea, pondre. Oilloak erron du” SP. Kokodatzez dago eta eztu erruten. “Cocodaque, & ne pond pas”. O Pr 568. Eskua xuri, nola / arraulze berri erruna. O Po 32s. Arraultzia zuela errun. Arch Fab 175. Nere gizak erron zautan arroltze bat. Gy 149. Jinkollo berri hoiek errüten dütie arraultziak. Ip Dial 8 (It, Ur, Dv egiten). Arrak [erleak] hiltzen dituzte erroteko aroa goaten denean. Dv Lab 294. Zoin oilarrek erron du arroltze eder hau? Elzb Po 210. Amabi arraultze ta iñoiz amalau ere erruten ditiñate. Or Mi 22. Ollo baltzak arrautza zurijak erroin. Otx 38. Errole gaitza baita [ulitxa], zortzi edo hamar bat mila arroltze sasoinka erroten ditu. GAlm 1957, 25. Oilo zuriak arrautz beltza errun artean, etsai iraungo dute. Zait Plat 16. Kattalin, Kattalin: / ollo xuriak erron din / beltxak ere mokoan din. / Arrek ez badu erroiten, / ire bizkarrak pagaturen din. (Ae). Inza NaEsZarr 2358 (en la versión de Inza Eusk 1927, 153 erro-in din). Oilo beltxak arroltze xuria erruten. EZBB II 76. Bere arroltze hoberenak errunak dituen oilo zaharraren iduriko. Larre ArtzainE 143.

  Orrek errun dik. “Este ha puesto su huevo (ha fracasado)”. Or Eus 306.

  2 errun.

  1. “(V-ger), manga, anchura de una embarcación. Orekan egoteko erruna ospitala da, la manga en que está a la rema (para sostener la lancha en la cala en equilibrio) es el ospital” A.

  2. “(V), el banco del medio de la lancha” A.

  Sinonimoak: ad.
  

  [errun] : arrautza(k) egin (Adorez Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) du ad. poner [huevos] (2) iz. (Itsas.) manga [anchura de una embarcación]
  fr du ad. pondre
  en du ad. to lay [eggs]
  port du ad. pôr

  Oiloak bost arrautza errun ditu.

  

  errun (Argazkia: taringa.net)

   
• 

  Maite 9:57 pm on 2018/01/05 Permalink | Reply
  Tags: E   

  emabatzarre 

  iz. Haur egin eta hurrengo hamabost inguruko jaiegunetan ama berria ikustera bere adiskide emakumeak joaten dira, bezuza zerbait eramaten diotela: txokolatea… (Orotariko Euskal Hiztegian, moldatua)
  

  Orotariko Euskal Hiztegian

  ATSO-BESTA (AN-5vill), ATXO-BESTA (AN-5vill). Ref.: A EY I 342; VocNav (achobesta). “Aur egin ta urrengo amabost inguruko yaiegunetan ama berria ikustera bere adiskide emakumeak yoaten dira, bezuza zerbait eramaten diotela: txokolatea, azukerrezauak, oiloren bat. […] Ikustaldiak ere bere izenak ditu: atso-lor (G-azp), atso-lorreta (V-m, G-to), atso-besta (AN-5vill), […]” A EY I 342. “Fiesta con que celebran la octava de un bautizo las comadres de un barrio” VocNav. v. ATSO-LOR. (Orotariko Euskal Hiztegia)

  ATSO-LOR (AN-gip ap. A). “Visita a la recién parida” A. v. ATSO-BESTA. Kopaxka batzuk patar, [txokolate] ari bultzatzeko, eta noizbait bukatu uan gure atsolorra. Ataño TxanKan 159.

  Diario de Navarra

  Emabatzarre, Atondon jasoa 1549an: “conforme a la costumbre del lugar, cuando pare una muger suelen ir todas las mugeres a comer o a cenar un día que en vascuence lo llaman emabaçarre”. Nahi baduzu ikus zenezake ERLEA11n neronek jasoa (81 or) ATSOLORRA gauza berbera zela orain gutxi arte Goizuetan. (Diario de Navarra)

  Sinonimoak: iz.
  [emabatzarre] : atso-lor, atso-besta, atso-lorreta (Orotariko Euskal Hiztegian)

  Beste hizkuntza batzuetan (Orotariko Euskal Hiztegia eta Google Translate):

  es Visita a la recién parida; Fiesta con que celebran la octava de un bautizo las comadres de un barrio
  fr Visite au nouveau-né
  en Visit to the newly born
  port Visita ao recém-nascido

  Emabatzarre hartan ez zen pattarra eta txokolatea falta.

  

  emabatzarre (Irudia: Mikel Belasko)

   
• 

  Maite 11:55 pm on 2017/12/21 Permalink | Reply
  Tags: E   

  eutsi 

  dio ad. 1. Helduta, oratuta eduki. Zezenari adarretatik irmo eutsiz. 2. Dagokion edo nahi den egoeran, mugitu, erori, galdu edo suntsitu gabe, iraunarazi. Malkarretako lurrari arbolak eusten dio. Gal zorian zegoen hizkuntzari eutsi nahia. 3. Erasoari etsi gabe aurre egin. Bi orduz eutsi zieten zalduneriaren karga etengabeei. Eutsi mutilok! 4. (B) Bata bestearen ondoan, elkarri atxikita. Kaleko etxeak bata besteari deutsela daude. • EUTSI GOIARI. Animoa emateko erabiltzen diren hitzak. || NEGARRARI, BARREARI,… EUTSI. Negar, barre,… egiteko gogoa izanda, ez egiten ahalegindu. || NORK BERE HARIARI EUTSI. Nor bere aldera aritu.

  izond. Zekena. Behartsuentzat emankorra, etxekoentzat eutsia. (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

  Sinonimoak: ad.
  [sostengatu] gorde, irozo, mantendu, sostengatu, atxiki Ipar., entretenitu Ipar., mantenatu Ipar., sustengatu Ipar.
  [jasan] eraman, igaro, iragan, iraun, irozo, jasan, pasatu, egon Ipar., garraiatu Ipar., pairatu Ipar., eroan Bizk./Zub., nozitu Gip., igaran Zub., egari jas., aguantatu Heg. beh., bati egin Ipar. zah., padezitu Heg. zah., igurtzi Zub. zah.
  eutsi izond.
  [zekena] diruzale, zeken, zikoitz, zimur, zingor, soskari Ipar., xuhur adkor., dirukoi g.e., esku-labur g.e., ondasunzale g.e., zurkaitz g.e., zinkor Ipar. g.e., abarizios Ipar. zah. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar Hiztegia):

  es ad. (1) sujetar, agarrar (2) sujetar, sostener, mantener, aguantar (3) aguantar, soportar, hacer frente (4) contener, aguantar (5) aferrarse a, agarrarse a; [esandakoa] mantener (6) pegado, -a, uno junto a otro, uno sujetando al otro ; izond. tacaño, -a, rácano, -a, avaro, -a
  fr (1) saisir, prendre (2) soutenir, maintenir, supporter (3) supporter, faire face (4) contenir (5) s’accrocher, maintenir
  en (1) to seize, to grab, to take (2) to hold, to support (3) to withstand, to resist, to stand up to (4) to suppress, to hold back

  

  eutsi (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

   
• 

  Maite 10:04 pm on 2017/12/17 Permalink | Reply
  Tags: E   

  erkin 

  adj.  Ahula. Ik. kaden. Gizona berez da argala eta erkina. Mami gutxikoa eta erkina. Sustraian gaitza duen landarea beti izango da erkina, lur onean egon arren. Gogoa ahul eta erkin. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  1 erkin (V, G; Mg PAbVoc, Añ, H), erkein (V-ple), erki (G-to-bet), irkin (V-gip). Ref.: A (erkin, erkein, erki); Etxba Eib; Iz ArOñ (írkiñ), Als.

  Débil (sentidos prop. y fig.). “Alicaído”, “débil”, “delicado” Añ. “Desmalazado, flacucho” A. “Desmedrado, flaco; (fig.), débil, inconstante” Etxba Eib. Duvoisin dice encontrarlo en Etcheberri de Ziburu, y cita Eliç 112: bista dezaken arima billuz eta erkhina; lo que se lee en realidad en esta pág. es <eikhiña>, sin duda errata por zikhiña, tal como aparece corregido en la ed. de 1666 (135); cf. Arren gure arima / Bekhatuez zikhiña (ib. 267). v. ahul, makal.

  Tr. Se encuentra en autores vizcaínos desde principios del s. XIX; entre los guipuzcoanos, aunque aparece ya en Jauregui, se documenta sobre todo en textos del s. XX, con mayor frecuencia en su segunda mitad. En DFrec hay 2 ejs.

  Argal, erkin ta itxuratik irtenda. Mg CC 219. Gauza ez batzuk, argal, erkin, aise apur batek oeraten ditubala. Mg PAb 59. Aumarik erkin, kaden edo argalena. Astar II 245. Gatxa daukan landaria beti izango da erkina. fB Ic III 348. Ene arima argal, erkin, kadenak. Añ EL2 172. Emengo gauza erkin txar kaltarkitsuen ondoren. Jauregui 236. Izatia ain erkin ta argala esetsi eta tentazinoietan. Ur MarIl 85. Leor ta itxasoz ezarri arren / Sare ez erkiñak. AB AmaE 40. Azaz ganeti erkinak / gaisoak ta ordiak. Azc PB 333. Mamin gitxikoa ta erkiña. Ag Kr 11. Landare erkiña. Ayerb EEs 1916, 33. Altsu naiz erkin, atzeak esango du zer naizen. A Ardi 92. Beste erkiñaren aldian gixon-itxurea yaukok beñipein. Kk Ab I 35. Neure lan au erkin eta txatarregia izango ez ete-dan. Eguzk LEItz 13. Txiro, erkiñak deritzaizkigun iyekiak. Y 1933, 2. Gari-izpi erkin batzuk. Munita 146. Gogoa aul eta erkin (flojo) billakatzen du. Etxde JJ 210. Bere gogo argal, erkin eta kadenak. Zait Plat 60. Erkiña ta sinplista [ideia]. Vill Jaink 42. Berez erkiña ta gaizpera. Gazt MusIx 60. Ire bizi erkin ori. NEtx LBB 252. Biki bat kentzean, bakar ori / geratu leike erkiña… Zendoia 163. v. tbn. Itz Azald 6. ForuAB 107. Enb 36. Erkiag Arran 118.

  (V-ger ap. A Apend), erken (V-ger ap. A Apend), irkin (V-ger ap. A Apend). Melancólico.

  2 erkin (R; Dv (R)), erki (Dv (R-vid)). Ref.: A; ContR 518; Iz R 306; EAEL 252.

  1. (Aux. intrans.). Salir. “Érkin ádi xokáltetik, sal de la cocina” Iz R 306. “Euri egin gáian eguzkia érkin ziá (R-uzt), después que llovió, salió el sol” Ib. 394. v. ilki. Erkin zen bein kolako erinzale bat eritra. Hual Mt 13, 3. Iguzkia erkitiari. Ib. 13, 6. Etsetik erkitian. CatR 17. Erkin zitzabein otso bat. Mdg 169.

  D. Arturo erkin ledin diputao. Mdg 136.

  2. (Aux. trans.). Sacar. “(R; Bon), sacar y también salir” A. “Érkin zan sútik eltxánoa (R-uzt), saca del fuego […]” Iz R 394. “Érkin zan izórrotik (R-is), sácalo de raíz” Ib. 403. Erkiten ziolarik ezpata. Hual Mt 26, 51. Erkin zaun nabaja gaztiari. Mdg 125s.

  Anitxek bizia erkiten dei makila getarik, ebaki eta saltan. Mdg 131.

  3 erkin (B). Ref.: A; Izeta BHizt.

  1. De parto, con dolores de parto. “Ardi ori erkin dago” A. “Beia erkin dago. Baitugu bizpairu erkin” Izeta BHizt. v. erkale.  Hiru egun hartan erkin zagon emazte gaixo bat. Ardoy SFran 165. Ardi bat bi bildotxekin, / […] urruntxago bida erkin. Xa Odol 99.

  2. erkina (H; -kh- VocBN -> Dv, H). (Sust.). “Erkhiña, état des femelles quadrupèdes prises de souffrances annonçant la délivrance prochaine” VocBN. Horra nun mandoa hasten den sekulako erkiña-urkumietan eta eroririk lurrerat han tarrataka ehaiten lau hatzez. Intzaurreta Herr “Laminak” (ap. DRA).

  4 erkin. “(V-arr), dedo índice” A.

  5 erkin. “(?), lomo o grosor de pan, libro, colchón, etc.” A.

  6 erkin. “Arazo” A Apend (que no indica fuente ni a cual de los significados de arazo se refiere).

  Sinonimoak:izond. Ipar.

      [ahula]: ahul, argal, maiskar, makal, maskal, mehe, mengel, enul Ipar., erpil Ipar., flako Ipar., malet Ipar., mendre Ipar., kaden Bizk., meko Bizk., herbal Ipar./Naf., aloxo g.e., gelbera g.e., magalo g.e., debil Heg. beh., enkel Ipar. g.e., entoil Ipar. g.e., flux Ipar. g.e., hozkil Bizk. g.e., makar Bizk. g.e., txakil Bizk. g.e., gelge Gip. g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es izond. (batez ere B) débil, delicado, -a
  fr izond. chétif, -ive ; faible
  en izond. weak; fragile, delicate
  port izond. (batez ere B) fraco, a; delicado, -a

  Orain neure burua aurkitzen dut erkin, zaurgarri, hauskor. [Labartzari agur, Txillardegi] (Ereduzko Prosa Gaur)

  

  erkin (Argazkia: eitb.eus)

   
• 

  Maite 10:33 pm on 2017/12/05 Permalink | Reply
  Tags: E   

  etxekon 

  iz. 1 iz. Gip. eta Bizk. Etxebizitza bat baino gehiagoko etxean bizi den norbaitentzat, aldameneko etxebizitza. Etxekoneko neskatilak. 2 iz. Gip. eta Bizk. Etxebizitza horretan bizi den pertsona. Ik. etxekoneko. Etxekonek alde egin zuten gu ezkondu baino zerbait lehentxoago. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  etxekon (V-m, G-azp-to), itxekon (V-gip). Ref.: A (etxekon, etxekun); Inza EsZarr 176; Elexp Berg2 (etxekon).

  “Coinquilino, vecino que vive bajo el mismo techo, en vivienda contigua” A. “Etxekona, vecino (G-azp)” Inza EsZarr. “Itxekonak alde zeben gu ezkondu baiño zeoze lentxuao” Elexp Berg2. v. etxegozki. Cf. etxepe.

  (V-gip), etxekun (V-och-ger-m), etxokon (V-gip). Ref.: A Apend (etxekune); Elexp Berg (etxekon etxokon). (En casos locales de decl. sing.). “Etxekune (V-m), casa contigua, pared por medio. Etxekunekoa da ori. Etxekuneko (V-och-ger-m), de dos viviendas” A Apend. “[En Asteasu, Larraul, Cizurquil y algunos pueblos ribereños del Oria es] auzo (vecino), quien reside en un inmueble distinto; se llama etxekonekoa al que habita un piso de la misma casa” BEcheg RIEV 1925, 204. “En los caseríos, la vivienda contigua, la que está bajo el mismo techado. En la calle, el vecino del mismo piso. Joan etxekonera eta gatza ekarri” Elexp Berg. v. etxepe. Etxekoneko Santusek eskatu ziolako, morroi bialdu ninduan illabete baterako Santus jaunaren etxera. Zubill 48. Etxekoneko Erramun Jauregi. Ib. 74. Etxekonean dagoala uste al dek Amerika? TxGarm BordaB 148.

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. (B/G) coinquilino, -a, que vive bajo el mismo techo pero en distinta vivienda; vecino, -a
  fr iz. colocataire; voisin, voisine
  en iz. (UK) neighbour, (US) neighbor
  port co-inquilino, -a; vizinho(a)

  Esnea ta irine bagenduzke, etxekonetik zartagie ekarri ta ahie ingo genduke. (Esaera zaharra)

  

  etxekon (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

   
• 

  Maite 11:02 pm on 2017/11/21 Permalink | Reply
  Tags: E   

  ezain 

  adj. Bizk. Itsusia, itxura eskasekoa. Aurpegi ezaina. Hitz ezainak. Bekatu asko eta ezainak. Lohikeria ezainak. Askok ezain eta lotsagarritzat zutena. Oniritziaren begietan gauza ezainik ez da (esr. zah.). (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  ezain (V-m-gip ap. A; Mic 6v, Lar, Mg Nom, Añ (V), H), ezai (Lar Sup, H).

  1. (Aplicado a acciones) feo, sucio, deshonesto, vergonzoso; (aplicado a personas) feo, desfigurado. “Disforme, entero ezaina (V), txit itsusia (G)” Añ. “Nefando” Ib. “Laid, vilain” H. Tr. Atestiguado en autores vizcaínos ya desde Refranes y Sentencias; se documenta principalmente en el s. XIX. Lo emplean tbn. algunos autores guipuzcoanos modernos.

  Oneretxien begietan gauza ezairik eztan. RS 242. Ekusteagaz gauza ezaiñak. “En ver cosas torpes”. Cap 105. Ukieta ezaiñakaz. “Con tocamientos torpes”. Ib. 104. Eztago bera baño itxusi ta ezañagorik bere arpegi ta korputzian. Mg PAb 178. Jangoikuari egin deutsan ofensa ezaña. Mg CO 55. Lotsatuten dabeen akzinoe ezañak. Ib. 118. Krutzean josirik egoala geratu zan ain ezain ta ikaragarria ze ez eukan gizonen antzik. Añ EL1 213. Ze pekatu ezaina […] laguna gaiski juzgetia. fB Ic II 226 (v. tbn. pekatu ezain en CrIc 47, Mg CO 166, Añ EL1 139, CatBus 51, Itz Azald 103). Ipuin loi eta ezainak. Astar II 144. Berba ezain edo desonestoak. CatBus 25. Arpegi […] itxusi ta ezaña. Ur MarIl 28. Bere gizirudia, loi ta ezaña, autsez ta pekaz betea. Ag G 260. Nora oa ezain likits ori? “Indigne et sordide”. Or Aitork 165. [“Sofiste”] itza bera itsusi ta ezain gertatu da edonongo izkuntzetan. Zait Plat 112. Lotsagarria ala ezaiña al da iñorentzat lan egitea? Erkiag BatB 179.

  v. tbn. JJMg BasEsc VI. Zav Fab RIEV 1907, 95. AB AmaE 366. Azc PB 127. A BGuzur 119. Echta Jos 15. Eguzk LorIl 99 (ap. DRA). Otx 11. Mde HaurB 37. Arti MaldanB 202. Ibiñ Virgil 109.

  (Uso adv.). “Ezain emon, sentar mal (V). Aretxek emoten deutso ezain” A Apend. Ezain ta dongero dirudi […] beragandutea […] arroturik. Añ LoraS 59s. Piesta eguneetan […] dabiltzala txito ezain. fB Olg 125.

  2. “Fealdad, itsustasuna, ezaña, kemengea” Lar. Eder-ezaina ta on-gaizkia begi batetik ez al dute ikusiko? Zait Plat 124.

  Sinonimoak: izond. Bizk.

      [itsusia]: itsusi, sastar, zatar Heg., motz Bizk., zantar Bizk. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es izond. (B) [ekintza edo gauza] feo, -a, sucio, -a, deshonesto, -a, vergonzoso, -a; [pertsona] feo, -a, desfigurado, -a
  fr izond. (B) laid, -e, difforme
  en izond. ugly
  port izond.[ekintza edo gauza] feio(a), sujo(a), Æ’ desonesto(a); [pertsona] feio(a), adj desfigurado(a)

  Oniritziaren begietan gauza ezainik ez da (esr. zah.). (Hiztegi Batua)

  

  ezain (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)