Gaurko hitza

ondozkatu (S ap. A; Dv).

“Poner los objetos unos seguidos de otros” A. Tanto Azkue como Duvoisin citan a Inchauspe. Badirudi Axularen […] paperak emanak izan zirela inprimazailleari ondozkatu gabe, ordenan ezarri gabe. Ip in Ax (ed. 1864) VIII. Al izan zittuzan kurrillorik geien garri inguruan banan-banan ondozkatu. Otx 156. Lenbizi erabat eta laburki, gero egunak batbanatzeko, bata bestearen ondozkatuz [aipatzea]. Or Aitork 357. Uherrak ondozkatuz beti jarraikitzen; / halarikan inharra ezta iraungiten. Lf in Onaind MEOE 1133. [Kapituluak] nola behar litazken ondozkatu eta elgarri jarrik-arazi, ez da argi-ere. Lf ELit 116. Gauzak ondo kateatuak eta erreskadatuak maite ditugunok, Aristotelesen logikaren araura ondozkatuak. Vill in Gand Elorri 13.

OZAR-IZAR (SP -> Dv y A, Urt IV 143). Sirio. “Canicule” SP. “Canicula” Urt. Lluvia de estrellas (de agosto). Ikus zitazken argiño batzu zerutik zirurikan jausten, milaka. Gure zaharrak ohartuak ziren gauza horri, eta “ozar-izar” erraiten zioten. Herr 17-8-1967, 1.

    [zoritxarrekoa]: asturugaitz, dohakabe, esteiari, zorigabe, zorigabeko, zorigaiztoko, zoritxarreko, malurus Ipar., malerus Zub., ertun g.e., desditxatu zah., ditxagabe zah., miserable Ipar. zah.

Beste hizkuntza batzuetan: (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

es izlag. funesto, -a, infortunado, -a, nefasto, -a, desgraciado, -a
fr izlag. malheureux, malheureuse, malchanceux, malchanceuse, misérable
en izlag. unlucky, unfortunate, miserable,
port izlag. funesto, -a, infortunado, -a, desventurado, -a

Ondikozko etxe hartatik irtetean, ate-atean gelditu zen une batez doktorea, eta birikak bete artean arnastu zuen askatasunaren airea. [Fantasiazko ipuinak, Guy de Maupassant / Josu Zabaleta (Ibaizabal, 2000)] (Ereduzko Prosa Gaur)

ongarritu (AN-ulz, B; Lar, Añ, H (G)), hungarritu (Lecl). Ref.: A; Iz Ulz (gu); Izeta BHizt2. Tr. Documentado en autores del Sur (tbn. en Duvoisin) desde mediados del s. XIX. La única forma que aparece en los textos es ongarritu. En DFrec hay 3 ejs. de ongarritu.

1. Abonar, fertilizar, estercolar. “Beneficiar los campos, haciendas” Lar. “Guk berian aurten ongarrittu ttugu soro guziek” Iz Ulz (s.v. gu). “Ongarritu bear dugu belaia” Izeta BHizt2. v. ongarriztatu. Luberriak atera ta ongarritu eta beste onelako lanbide ikusgarri eder asko egiñaz. Izt C 180. Erreka gozatsuak ongarritzen dute Erri au. Ib. 104. Laborariak lurra onthu duenean, ongi lanthu eta ongarritu, ez du khexatu behar ikhusirik ere hastean bere ogia bakhansko. Dv Lab 56. Jorratxo orrekin, beste gabe, ongarritu, zimaurtu egin dituzu zure landareak. Munita 42. Zentzuak garbi darakuskigu onbidea nundik dan, txarrerako joerak menderatu eta onerakoak ongarritu ta zuzpertu-arazteko. Etxde JJ 210. Zergatik [belarrak] ez du indarrik? Bear bezela ongarritzen edo abonatzen ez dalako. Oñatibia Baserria 9. Demeter eta Kore-ren izaroa odolez ongarriturik zegoen. Zait Plat 15. Belarri ostean, patata-solo ondo ongarritua eukala. Erkiag BatB 34. Baratzak nolako arduraz ongarritu ta apaindu kantatuko nuke. Ibiñ Virgil 109s. Emango duan lurrak egoki / ongarritu nai luke ta. Olea 176. Jauna, utzazu aurtengoz, ingurua aitzurtu eta ongarrituko dut. IBk Lc 13, 8 (Lç ungarri eman, He ongarria eman, TB ungarriztatu, Dv eman diozodan ongarri, Brunet, Or (s-) zimaurra bota, Ol simaurtu, Leon ongarriztatu; Ker ongarria jarri, BiblE ongarria bota). v. tbn. Etxeg EE 1885b, 368. Lab EEguna 94. And AUzta 130.

Ni ezur-ezpal zarra besterik ez naiz. Bial nauzue ziguñak ongarritzera! ‘Fumer les mauves’. Or Mi 143.

(Part. en función de adj.). Nekazaritzak lur naro-aberats eta ongarrituak eskatzen ditu. Munita 139.

2. “Fermentar” Añ.

3. (Dv, H). “Convertir, se convertir en fumier” Dv. Belhar edo animale, oro usteltzen eta ongarritzen dira. Dv Lab 130.

ortzaizki (BN ap. Lh; H (BN); orz- BN-ciz-mix ap. A; Dv), hortzazki (BN ap. Lh), orzezki (Saug Voc). Etim. Para su posible relación con orzargi, ostargi…, v. FHV 294s.

Firmamento, cielo; luz del cielo. “Clarté, sérénité du ciel, principalement clair de lune, lumière des étoiles” H. Lhande trae hortzazki (BN) citando a Harriet, pero en éste sólo encontramos ortzaizki. v. ortzoski. Ortzaizkiaren argitasunaz jantzi al-dau / Orren andera andiki ustelduen oñetan / Jopu-eiteko? “Dió […] esa hermosura celeste”. Arriaga Lekob 17.