Gaurko hitza

Updates from abuztua, 2015 Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

• 

  Inaki Agirre 11:56 am on 2015/08/31 Permalink | Reply
  Tags: B ( 476 )   

  birazoi 

  iz. Ekaitza iragartzen duen hego-mendebaldeko haizea (“virazón”).

  “Birazoi ixaten da trumoi eueldixe; denporali ekarri aurreko axi: birazoiko axi. Jeneralin birazoi suroestetik joten dabena ixaten da. Gero mendebala ta ipar-mendebala ekarten dau. Emendik barrutik trumoi-te, eueldi beru-te, orrek baakiau zer dakarren: birazoi”. (Bedialauneta Laka Luis Mari).

  (Birazoi izaten da trumoi eguraldia; ekaitza ekarri aurreko haizea: birazoiko haizea. Gehienetan birazoi hego-mendebaldetik jotzen duen haizea izaten da. Ondoren, horrek, mendebala eta ipar-mendebala ekartzen du. Hemendik barrutik trumoia eta eguraldi beroa denean, horrek badakigu zer ekarriko duen: birazoi). (ondarruberbetan.com)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es  virazón [f. Cantb. Sucesión repentina del viento huracanado del sur por el viento del noroeste]
  fr m (viento) brise Æ’ du large
  port ƒ viração f, mudança repentina do vento

  Entzun:
  

  Birazoi emonda euan; axe zan birazoi naturala. (ondarruberbetan.com)

  

  birazoi (FlickrCC, francois pouzet)

   

  Reply

  Required fields are marked *

  Izena *

  E-posta *

  Webgunea

  Gorde nire izena, emaila eta webgunea bilatzaile honetan komentatzen dudan hurrengorako.

  Δ

• 

  Maite 9:06 pm on 2015/08/30 Permalink | Reply
  Tags: A ( 569 )   

  agindu 

  ad. (dio) Norbaitek, duen eskuaz baliaturik, egin behar duena norbaiti esan edo adierazi. ik. manatu. Barrenak ez dit halakorik agintzen. || (Norbaiti) lan edo egiteko jakin bat egiteko esan. Aurrezki Kutxak agindu didan hiztegi hau. || Nork bere burua norbaiten alderako (zerbait) egitera behartu, hitz eman. ik. promestu. || izond. Lur agindura joateko. || Baimendu, utzi. Denborak agintzen badu.

  iz. Inori agintzen zaion zera. ik. manu. || Aginduka. adlag. Goizeko hirurak baino lehen hasten zen deiadarka eta aginduka. (Lur Hiztegi Entziklopedikoa)

  Sinonimoak (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  agindu ad.

      [manatu]: mezutu Ipar., manatu Ipar./Naf., arrastatu Ipar. g.e., agintatu Bizk. zah.

      [promestu]: hitzeman, promes egin, berba eman Bizk., promestu g.e., prometatu Ipar. zah.

      [baimena eman]: autorizatu, baimena eman, baimendu, zilegitu Ipar., laketu Bizk.

      [eskaini]: zah.dedikatu, eskaini, opa izan, opatu, opetsi Bizk., eskentu Zub., ohereskatu Zub., ohoreskatu Zub., opaldu neol., donkitu zah., ofreitu Ipar. beh., ofrezitu Heg. beh., brindatu Heg. zah.

      [bidali]: g.e.arteztu, bidali, igorri, irion zah., mezutu Ipar. g.e.

  agindu iz.

      [manua]: aginte, esan, manakuntza Ipar., manamendu Ipar., mandamentu Heg., manu Ipar./Naf., aginde g.e., ordenantza zah., arrasta Ipar. zah.

      [agintzaria]: agintzari, promes, agintza Ipar., aginde zah.

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) du ad. mandar, ordenar (2) du ad. [lan edo zeregina norbaiti] encomendar, encargar, confiar (3) du ad. prometer, dar la palabra (4) du ad. permitir, dejar (5) du ad. ofrecer, dar
  fr (1) du ad. commander, ordonner (2) du ad. demander, recommander (3) du ad. promettre
  en (1) du ad. to order, to give an order, to command (2) du ad. to commision (3) du ad. to promise
  port (1) mandar, dispor, dirigir (2) encomendar

  

  INORK AGINTZEN EZ DIDALAKO

  Inork agintzen ez didalako
  dut maite
  maite dudana.
  Inork agintzen ez didalako
  ditut basamortua eta izarlokak maite.
  Itsasontzi noragabeak, gauerdiko biolinak
  ilunabarren margoa, xorino hezurttoen higidura,
  sagarrondoetan eskegiriko bihotz horiak,
  tristura handiegia zaien neskatxak
  eta zure irria, zure irria ere
  inork agintzen ez dudalako
  dut maite.

  Izuen gordelekuetan barrena, Joseba Sarrionandia (Susa Poesia, 2001)
  

   
• 

  Maite 10:24 am on 2015/08/29 Permalink | Reply
  Tags: L ( 239 )   

  lizentzia lortu 

  iz. Lizentzia edo baimena lortu.
  

  Orotariko Euskal Hiztegian

  lizentzia (-nz- Lcc, Lar, Añ), lixenzia.

  1. Licencia, autorización, permiso. “(Con la) venia de Ud., berorren lizenziaz” Añ. v. baimen. Bere ugazabari lizenzia eskatu jakan bere errira joateko. Lazarraga 1146r. Lizenziea, arren, indazu, / badozu borondaterik, / dakidantxeau esaterako. Ib. 1175v. Manatu du nere semea pausuetan guardia ifenteaz eta eman lizenzia aurkitzen duen guztien konfiskatzera. (c. 1597). FLV 1993, 456. Kofesatzeko lizenzia duen Kofesor batekin. Mat 134. Beraz har dezakegu esku eta lizentzia zenbait bekhaturen egiteko. Ax 137 (V 89). Pagatu dugu emen bere lizenziarekin 16 real zillar (Bilbao, 1683). ConTAV 5.2.9, 131. Ezpadu lizenzia aien absolbitzeko. El 70. Lizenzia nezesarioakin. Iraz 1. Lizenzia iguzu, birjina santea, / adoradu daigun zeure infantea. Acto 399. Ene lixenziareki hori heltü düzü. Mst III 46, 3 (Ch nik permititurik, Ol nik laketsi nualarik). Lurrean iltzeko lizenzia eskatu zuen. Cb Just 57. Obispo Jaunen lizenziya bagarik. Zuzaeta 100. Meza enzuteko lizenzia ematen zien. Mg CC 155. Arren berak alkantzau egijola gizonak ukatuten eutseen lizenzija. JJMg BasEsc 224. Abreari bademo han sartzeko lizentzia. Gy 85. Obra onakin logra dedilla / zerurako lizentziya. Xe 346. Ez dut lizentzirikan / bertsu segitzeko. Auspoa 97, 33. Zure lizentziyakin eseritzera nua. Iraola 28. Peskarako lizentziarik badaukak? SM Zirik 14. Haranerantza ibiliteko / eman zidan lizentzia. Arti MaldanB 190. Bestek bestetan usatu duen lizentziaz baliatzea. MEIG VII 32. En DFrec hay 14 ejs. (2 septentrionales) de lizentzia. v. tbn. SermAN 3r. Urqz 88. LE Prog 102. Gco I 453. AA III 396. fB Olg 149. Astar II 228. Echag 59. CatLuz 1. Izt C 485. Bil 81. EusJok II 95. AzpPr 47. CatUlz 1. Tx B I 100.

  Licencia del servicio militar. Ta lizentzia noiz? Txarm BordaB 106. Iruñera eraman giñuzten lizentzi billa. BBarand 143.

  2. + lizantza (T-L). Licenciatura. “Licence, diplôme” T-L. Salamancan burutu zuen gero (1953-57) Filosofi-Letretako lizentzia, Filologia klasiko sailean. MEIG IV 110.

  Sinonimoak: iz. 

      [baimena lortu]: baimena lortu

      [ikasketa-maila lortu]: lizentziatura lortu

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) conseguir licencia, permiso (2) conseguir la licenciatura
  fr obtenir licence
  en get license
  port obter licença

  Entzun:

  Nafarroako Gobernuak bilera egin du gaur goizean, eta, Ana Ollok bozeramaileak jakinarazi berri duenez, Euskalerria Irratiari lizentzia emango diote. Gaineratu du “luzea eta zaila” izan dela prozesua, eta zehaztu du 50.000 euroko kostua izan duela.

  (…) 1997. urtean hasi zen irrati lizentzien lehiaketaren prozesua. Horrenbestez, 18 urte luzez itxaron behar izan du euskarazko irratiak lehiaketa horretan lizentzia lortu arte. Baina aurretik ere, 1990eko FMko irrati lizentzien lehen banaketan, baimenik gabe utzi zuen Euskalerria Irratia Nafarroako Gobernuak. [Nafarroako Gobernuak irrati lizentzia emango dio azkenean Euskalerria Irratiari, Urtzi Urkizu (Berria.eus, 2015-08-28)]

  

  Euskalerria irratiko langileak, irratiaren egoitzan, artxiboko irudi batean. Iñigo Uriz / Argazki Press (Berria.eus-etik ekarria)

   
  

  Goa gu eta gure entzuleak! pic.twitter.com/gEhhtLeEW7

  — Euskalerria Irratia (@fm914) agosto 28, 2015

   
• 

  Maite 8:45 am on 2015/08/28 Permalink | Reply
  Tags: H ( 215 )   

  halaber 

  adlag. Era berean, berdin. (Lur Hiztegi Entziklopedikoa)

  Sareko Euskal Gramatika:

  1. Jatorriaz zerbait

  Jatorria ekialdean duen hitza da hau. Han hedatua zegoen, eta Nafarroan, idazleen lekukotasunek erakusten duten bezala. Euskara batuan, egia esan, arrakasta handia izan du. “Gainera” eta “bestalde” lokailuekin gertatzen den gisan, hitz honen morfologia aski gardena da. Alde batetik “hala” dugu, aizlagun modala, eta bestetik “ber-” aurrizkia euskaraz aski erabilia dena: “berrehun” hitzean, edo “berriz”, “bera”, “berregin” eta holakoetan ageri dena. Aurrizkia izateaz gain, ekialdean hitz beregain gisa ere erabiltzen da: “Hotzik ez den ber, abia gaitezke” ([:egile:duvoisin|Duvoisin]]), eta atzizkia balitz bezala ere ageri da aditzekin: “ona den ber”. Esateko modu horiek, mendebalera joanez, hola emango lirateke: “Hotzik egiten ez badu / egiten ez duen bitartean… abiatuko gara”, eta “ona dela onartuz…”. Suposizio bat adierazten du horrek. Beraz, hori da “halaber” lokailuaren morfologia. Hori dela eta, berehala ikusten da esanahia ere gehitze zerbaiten inguruan dela: “modu berean”, “gisa berean”… eta abar. Emendiozko lokailua, horretaz:

  • debekatu dute pilotan aritzea. Halaber, ormetan pinturekin marrazkiak egitea ere debekatu dute
  • ez da egia Peruk hori esan duela. Eta ez da egia, halaber, faltsukerietan ibili dela
  • gogoan dut, halaber, nola hilabete hartan etorri zen osaba Alfontso Ameriketatik, Mexikon hamar urte pasatu ondoren

  Emendiozkoa denez, ez da batere zaila emendiozko beste lokailu batzuekin ordezkatzea halaber:

  • debekatu dute pilotan aritzea. Gainera, ormetan pinturekin marrazkiak egitea ere debekatu dute
  • ez da egia Peruk hori esan duela. Eta ez da egia, gainera, faltsukerietan ibili dela
  • gogoan dut, ere, nola hilabete hartan etorri zen osaba Alfontso Ameriketatik, Mexikon hamar urte pasatu ondoren

  Edo, gaineratze hori adierazten duen beste itzuli batekin:

  • debekatu dute pilotan aritzea. Gauza bera, ormetan pinturekin marrazkiak egitea ere debekatu dute

  2. Tokia

  Adibide horientan ikusten denez, halaber perpaus hasieran joan daiteke, baina berdin tartean (mintzagai hanpatuaren ondoan, edo aditzaren ondoan) edo amaieran ere, nahiz toki horretan gutxiagotan ageri den. Gainera, halakoetan badirudi aditzondo hutsa dela:

  • debekatu dute pilotan aritzea. Halaber, ormetan pinturekin marrazkiak egitea ere debekatu dute
  • debekatu dute pilotan aritzea. Ormetan pinturekin marrazkiak egitea ere debekatu dute, halaber

  Literaturako erabileran garbi aski ageri da lokailu honen askatasuna perpausean. Eta horrek berak erakusten du aditzondoa dela, lokailu funztioan, eta testuari lotura emaneteko erabilñtzen dela, informazioaren haria gal ez dadin. Ondoko adibide hauetan ikusten da hemen dioguna.

  • halaber, Mireni ere esan beharko diogu etortzeko
  • Miren, halaber, egun hartan gaixotu zen
  • badakizu, halaber, hamarretan aterako dela trena
  • kontatuko dizut, halaber, zer gertatu zen orduan

  • adibide gehiago

  3. Beste zerbaitek lagundurik

  Ez da beti bakarrik ageri. Bistan denez, eta beste lokailu batzuekin getrtatzen den gisan, ez da harritzekoa eta juntagailuaren ondoan erabiltzea:

  • eta halaber, oroitzen da ederki aski noiz hartu zuten azkeneko gutuna Kaliforniatik
  • kale guztietan zehar pizten dituzte suak. Eta halaber, etxeetako argiak piztu bederatziak jotzen dituenean

  Batzuetan baiezko nahiz ezezko partikulekin batera erabiltzen da, eta juntagailua ere aldamenean izan dezakeela edo ez:

  • horrek ez du legatzik jaten. Ez halaber amuarrainik ere
  • urtero joaten da Lisboara. Bai halaber Santiagora ere
  • ez da komeni hotza egiten duen tokian ikasten ibiltzea. Ezta halaber, bero gehiegi egiten duen lekuan ere
  • Irratian bi aldiz agertu omen zen. Baita halaber, beste lau aldiz telebistan

  Esan dezagun, azkenik, batzuetan modu komnparazio lokailu gisa erabiltzen dutela autore batzuek, “nola …. hala” egin beharrean “nola …. halaber” egitura erabiliz:

  • nola entrenatu behar baitu jokalariak partida ongi jokatu nahi badu, halaber egin behar du piano jotzaileak ere egunen batean kontzertua xuxen eman nahi baldin badu
  • nola urak bere bidea aukerkitzen duen ororen gainetik, halaber demokraziarik ez den herrialdeetan jendeak ere bere bidea topatzen du askatasunez bizitzeko
  • adibide gehiago

  Jatorrizko gunean irakurri.

  Sinonimoak: adond. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)
  

      [berebat]: berdin, era batean, era batera, era berean, igualki, orobat, berebat Heg., igual beh., berala zah., berdinki Ipar. g.e., halaberki Ipar. zah.

  halaber lok.

      [orobat]: halaberki, orobat, berebat Heg.

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es lok. asimismo, también, igualmente
  fr lok. ainsi, de même, pareillement
  en lok. also, as well, too
  port adv assim mesmo, também

  Entzun:

  Ereduak bezalatsu, ekonomilariek oso gogoko dituzte, halaber, metaforak eta narrazio metaforikoak. [Txanponaren bi aldeak, Iñaki Heras (Alberdania, 2003)] (Ereduzko Prosa Gaur)

  Halaber, zuhaitzak bagina, ezingo genuke deus maite apeta kontzientez, baina emankorrago eta ugalkorrago egingo gintuzkeen oro desio izango genuke. [Hainbat idazlan, San Agustin / Imanol Unzurrunzaga (Klasikoak, 2003)] (Ereduzko Prosa Gaur)

  

  halaber (Gaurko hitza, CC)

   
• 

  Maite 2:15 pm on 2015/08/27 Permalink | Reply
  Tags: T ( 353 )   

  txaplata 

  iz. Bizk. Enplastua.  (Lur Hiztegi Entziklopedikoa)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  txaplata (V ap. A), xaplata.

  1. Emplasto. “(Vc, …), emplasto […]. (V), excusa, paliativo […] (fB Ic II 191)” A. Presta egizuz benda ta sangrija txaplataak. Mg PAb 76. Azkenian zeure gaiski-esaaldijari ezarten deutsazu txaplatia, barberak sangrijari legez. fB Ic II 190s. Ara emen, kristinaubak, gaiski-esaliaren azkeneko txaplata osagarrijak. Ib. 191. Lasto-ganean aurkitu neban neure burua txaplataz, orioz eta gantzukariz betea. “La cabeza toda emplastada”. Or Tormes 59. Erredura edo berdin errumatisma baten goxatzeko aza hostoa ezar ditake enplasta edo xaplata gisa. GAlm 1955, 31. Osakai barriaz gantzuturiko eun-txaplata bat ezarri eutsan [iztarrartean]. Erkiag BatB 99.

  2. (V-m-gip). Ref.: A; Elexp Berg. “Remiendo. Nok igarri aren goneari ze koloretakoa zan egiparritan? Amasei txaplata baukoz gitxienez, guzurrik esan barik” A. “Petacho. […] Arroparenari ere esaten zaio: txaplata txikia bada; handia bada adabakiñ” Elexp Berg. Praken atzekoaldeak txaplataz beteak ekarri zituan orrek eta amilliaren ukarondoak be bai. Ag Kr 174. [Txalopa] orrek eztauka izarrik [nausian], txaplata bat dauka orrek. Ib. 63 (hablando de la vela mayor de una lancha).

   “Pusketa, besterik gabe ere bai, hau txikia eta zapala denean. […] Arri txaplata bat” Elexp Berg.

  3. “(V-m), pieza de madera dura y bruñida que se coloca en el costado de las lanchas para evitar el roce del aparejo” A.

  4. (V-arr-oroz-m-gip-al). Ref.: A; Etxabu Ond; Elexp Berg. “Empalagoso, molesto, hablador. Se dice más de las mujeres. Etxean daukan loba mutxurdiñea? Euli gosea baiño txaplata inkakorrago da (V-m), […] es más molesta y pegajosa que una mosca hambrienta” A. “Impertinente. Dícese, sobre todo, de las niñas traviesas y contestonas. Txaplatia, lotsagabe antzeko barritxu samarra ero. Belarrezkiñako batekin kendukotsut kontestatzeko goguak, txaplatioi alakuoi” Elexp Berg.  Isabelek, Isabel txaplatak […]. A Ardi 84. Ikustera agertu zitzaigun Isabel […]. Alako txaplatarik! Ib. 75s.

  5. “Txaplata, simple en Bergara” Garate 1.ª Cont RIEV 1930, 156. “Txaplatia, […] se aplica a hembras. Sosa, tonta, sin gracia. Txaplata aren esaneri begira bazagoz…, si estás mirando a los dichos de aquella sosa…” Etxba Eib.

  Sinonimoak: iz. Bizk.

      [enplastua]: mantar, pizma, enplastu Heg., tirakiloi g.e., partxe Heg. beh.  (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es 1 iz. (B) parche; emplasto; bizma 2 iz. (B) excusa, pretexto, pega 3 iz. (B) remiendo; parche 4 iz. (Itsas.) toletera, chumacera, escalamera 5 izond. (B) molesto, -a, fastidioso, -a, aburrido, -a; hablador, -a, charlatán, -ana, pesado, -a, plasta; impertinente, descarado, -a
  fr 1 iz. emplâtre, cataplasme 2 iz. excuse, prétexte 3 iz. pièce rapportée
  en iz. poultice
  port iz. emplastro

  Entzun:

  Egun haietan, kamamilaz eta kanforrez eginiko txaplata bat eduki zuen masailan loturik, behin eta berriro garbitzen zuen eztarria piku-esnez, eta esnean egosiriko pikuak jaten zituen gero. [Arima hilak, Nikolai Gogol / Jose Morales (Ibaizabal, 1998)] (Ereduzko Prosa Gaur)

  

  txaplata (Argazkia: naturalternativa.net)

   
• 

  Maite 9:59 am on 2015/08/26 Permalink | Reply
  Tags: L ( 239 )   

  lortxinga 

  iz. Ostarteak.
  

  Orotariko Euskal Hiztegian

  lortxinga. “Claros de sol entre nubes” Izeta BHizt. v. gortxinga.

  gortxinga (AN-larr), gortzinga (AN-gip), ortxinga (G-azp, AN-gip-larr, B), bortxinga (AN-5vill, B). Ref.: A (ortxinga); Asp ANaf (gortxinga); Gte Erd 87.

  “Rayos intermitentes del sol” A. “Calor fuerte, sofocante. Gortxinga dago” SMuj EEs 1921, 29. “Gortzinga, resol (panza de burra)” (AN-gip). “Gortxinga, var. de ortxinga. Rayos intermitentes de sol” Asp ANaf. “[Eguzkiak] bortxinga aundiak egiten ditu (AN-5vill), ortxinga ederra dago orain (G-azp), bero ortxinga ederrak egin ditu gaur (AN-gip) […], goibel artetik eguzkia bortxinga dago (AN-5vill), goibel artetik eguzkia ortxinga dago (AN-gip)” Gte Erd 87 (junto a eguzkia kirika, sar-atraka ari da, etc., de otras zonas). v. burtzinga.

  Sinonimoak: iz.
  [lortxinga] : gortxinga (Orotariko Euskal Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es claros de sol entre nubes
  fr clair de soleil entre les nuages
  en a break in the clouds
  port clarão de sol entre nuvens

  Entzun:

  Goibel artetik eguzkia lortxinga dago. (Orotariko Euskal Hiztegia [moldatua])
  

  

  lortxinga (Pixabay, CC0 Public Domain)

   
• 

  Maite 8:51 am on 2015/08/25 Permalink | Reply
  Tags: P ( 210 )   

  puzgarri 

  izond. Putz daitekeena.

  Orotariko Euskal Hiztegian

  puzgarri. (Usado en la expr. aho-puzgarri ‘pretencioso’). Ta garaikundea nola iritxi zanez, antustez ez dizut yalgi-nai ao-puzgarri. Zait Sof 139. Neurriak artu bage, eder zitzazikion orrelako esakera ao-puzgarriak. Ib. 33.

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es izond. inflable, hinchable
  fr gonflable
  en inflatable
  port  inflável

  Entzun:
  

  Plastikozko krokodilo itxurako piszina puzgarri bat atera zuen bertatik eta lurrean destolestu zuen. [Pasaia blues, Harkaitz Cano (Susa, 1999)] (Ereduzko Prosa Gaur)

  

  puzgarri (FlickrCC, Prinsotel Hotels)