iz. Med.Organismoaren gaitasun eskasia infekzioei aurre egiteko.Giza Immunoeskasiaren Birusa dutenak ia 40 milioi dira jada munduan.(Hiztegi Batua)
Wikipedian:
Immunoeskasia immunitate-sistemaren ahulezian oinarritutako patologia da. Patologia horretan immunitate-sistemak ez du erantzun egokia ematen mikrobio patogenoen aurrean, eta gaixoek infekzioak harrapatzeko joera handia dute. Era berean, immunoeskasia dutenen artean minbiziaren kasuak ugariagoak dira.
Immunoeskasia bi motakoa izan daiteke:
sortzetikoa: akats genetiko baten ondorioz sortutakoa, bizitzaren lehenengo urteetan agertu ohi da. Hilkorra da kasu gehienetan.
harrapatutakoa: aurrekoa baino ohikoagoa, adin handiago batean agertzen da, hainbat eragileren ondorioz: infekzioak (HIESa, adibidez), minbizia, desnutrizioa, terapia immunosupresorea, etab.
begi ukaldi, begi-ukaldi iz. Begi kolpea. Begi ukaldi batez ikusia dugu dena. Zelai bat gaitza, begi ukaldia hel ahal baino luzeagoa. (Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
BEGI-KOLPE
a) (B; Lecl, Arch VocGr, Hb). Golpe de vista, vistazo, mirada. ” Begikolpia, coup d’oeil, oeillade” Lecl. ” Begikolpe bat in zuen (B)” Gte Erd 67. v. begikaldi, BEGI-UKALDI, begiraldi. Errex da berzeren senharren edo emazten ondoan ez ibilzea; ordean ez da haiñ errex begikolperik ez arthikitzea, amodiorik ez harzea edo ematea. He Phil 457 (SP 453 begiztatzerik ). Hagitz arinki begikolpe bat aurdiki dut ene bizitzearen gainerat. Brtc 161. Arthikitzen dut begi-kolpe bat nere egiteko molde guziaren gainerat, ikhusteko ea zertan huts egiten dudan. Dh 109. Gure arranoak goietik / bertzerik gogoan zarabilkalarik, / begi-kolpe batez ditu ustekabean / ikhusten zori-gaitzean / […] mustro ttiki batzu hagitz itsusiak. Gy 224. Azkenean deliberatu nian […] guanen nintzela aran famatu heieri begi-kolpebaten ematera. Elzb PAd 37s. Lehen begi-kolpean ohartu ninduan. Ib. 39. Begikolpe batez ikusi nuen ateka hitsean nindagoela sarturik. StPierre 12. Bainan ezbáitut sonuari begigolpe bát bera emaiten ahal zu ekhusi gabe dantzan “trebes”, plazán! Lrq Larraja, RIEV 1931, 237 (puesto en boca del párroco de la localidad, quien, como se ve, no habla en suletino). Harat heltzean, eginatzik konplimenduak, eta gero, han hemenka ematzik zonbeit begikolpe. Barb Leg 146. Ezin igarri azkenên ua / datorren, ez, legorrera; / itsasotarrak igar lezaio / lênengo begi-kolpera. “A primera vista” . Or Eus 386. Mahain baten inguruan jarri ziren, elgarri begikolpe eman eta ixtan bat ixilik egon. JEtchep 85. –Ohartu zirea? […] –Ez jauna. –Oi, zu Eskualduna! Etzirea pilotan artzen? –Ba, zonbait aldiz. –Holako begikolpea duzuela pilotaren airetik biltzeko. Ib. 95. Ez zuten ez trefla berogitik jana [ardiek], erran izan duten bezala… Haren begikolpe gaxtoa zuten ukhana. Larz Senper 28 (Vill begi-golpe ). Jakinen du laster Frantsesek […] ez dela Xinatik heldu gizon hori, lehen begikolpean uste zuen bezala. “Au premier coup d’oeil” . Ardoy SFran 200.
b) Abrir y cerrar de ojos. Instant batez, begikolpe batez, azkeneko klaroina soinuan […] hillak biztuko dire. He 1 Cor 15, 52 (Lç, TB begi kheinu batez, Dv begi itzuli batean, Ol begikliskan, Ker begi kiñu bataz, IBe begi itxi-ireki batean, IBk begien itxi-ireki batean ).
adb. Izerdiz betea; izerdia jariatuz. Izerditan da, dago. Izerditan esnatu nintzen. Izerditan blai. || Sabaia hezetasunez izerditan zegoen. (Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
kaier. (Chaho, T-L).
IZERDITAN (V, G, B, BN-arb; Dv; izarditan V-gip). Ref.: A; Iz Als (urrengo), R 309; Elexp Berg (izardittan); Gte Erd 67, 175, 276. Sudando, en sudor. Cf. SP Imit IV 4, 5: Ni segur trabaillatzen naiz ene kopetaren izerditan. Burua minberatzen dio, iragaiten dio, izerditan ibentzen dio. Ax 582 (V 374). Lan ta lan ta izerditan haritzea. Mb IArg I 108. Izerditan añ urtu edo desegiña. Cb Eg II 199. Izerditan denean aberea estali behar da. Dv Dial 75. Izerditan da lurrunetan egoten dira. Ag Kr 47. Dena izerditan, umatua. Barb Sup 143. Kolkoa zabalik eta izarditan. Or Mi 49 (QA 48 izerditan). Or dabiltz izerditan blai. Basarri 190. Pelota tokitik izerditan irteten ikusita. Etxabu Kontu 180. [Gaixoa] izerditan as ita bagenduke! BBarand 29. v. tbn. Gç 90. JJMg BasEsc 172. Zav Fab RIEV 1907, 97. Hb Egia 133. A BeinB 90. Ox 56. Iratz 51. SMitx Aranz 54. Mde Pr 159. Ugalde Iltz 33. Erkiag BatB 120. Lab SuEm 196. Xa Odol 147. Berron Kijote 179. Ataño TxanKan 182. Albeniz 147. MIH 310. Izarditan: Iraola 58. Urruz Zer 143. Odol izerditan.Harb 292. Jartzen da odolezko izerditan. AA I 520. Ikusi zazute Jaungoikoa odolezko izerditan. Ag Serm 350. (Ref. a plantas).Rezumando savia. Gaztaina on bat izerditan denean. Dv Lab 386. Landara izarditan astean. EEs 1917, 53. ” Arrautzak izerditan, huevos calentados en baño MarÃa o sobre el rescoldo” DRA, que cita a Lh, pero no lo encontramos en su dicc.
2. (BN-baig), mamutx (B, BN-arb-baig; H), mamux, mamutz(a) (BN-baig; H (det.)), mamuza (det. Lar). Ref.: A (mamutx, mamutz); Satr VocP (mamutxa, mamutza). Insecto, bicho. “Mamutza, cucaracha” Satr VocP. “Mamutx, mosquito, cÃnife” (B). v. mamorro. Zaurietarik darion odol ustel hartara ere bilduak, han ditu inguru hetako mamutza guziak. Prop 1891, 209. Hainbertze mamutxa eta har gaixto jaten duelakotz. Dass-Eliss GH 1923, 596. Izen berri bat eman dakogu: zura bera porroskatzen duen mamutzarena. Deitu dugu. zerrena. JE Med 153. Negu latzak izaite xume guziak, uli, mamutxa eta bertze, funditzen eta ezeztatzen ditu. Zub 122. Igelek herri guzia hartu zuten. Mamutza eta ulitxak orotan hedatu ziren. Zerb IxtS 35. Mamutxa egadun guziak. Ol Deut 14, 19 (Ker koko, BiblE intsektu). Mamutza hiltzeko errauts bat. Herr 7-6-1962, 4. Gelatxoak argiaren etsai diren mamutxez itsututzen dira. “Blattis” . Ibiñ Virgil 112. Or zegok ire / sagar-lorea, / aidea zuriz arrotzen… / elur-maroak?… Pinpilinpauxak?… / Maitagarrien mamuxak?… / Orrela itukan amesten. (Interpr?). NEtx LBB 264.
3.(Usado como adj., con sentido despectivo y aplicado a animales). Bikote batek, beren xakur mamutxa kordatik, transistor debru hura han ere behar altxoan eta beharri ondoan… Herr 30-7-1998, 1.
1 iz. Ipar. eta Naf.edoAdkor. Zozoa (txoria). Birigarroa arbolan eta xoxoa sasi ondoan. 2 adj. Adkor. Zozoa, ergela. Ez gara xoxoak, badakigu arriskuak badirela. (Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
1 xoxo. (Ht VocGr Lar <chochoa> Dv), xotxo (H) “Lance” Ht VocGr 378. “Dard” Ib. 345. “Dardo” Lar. “Flèche, dard” H. 2 xoxo. v. zozo.
Sinonimoak: iz.
[xoxo] : zozo (Adorez Sinonimoen Hiztegia)
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es (1) iz. (Zool.) mirlo (2) izond. tonto, -a, insustancial, bobo, -a fr (1) iz. (Zool.) merle (2) izond. niais, -e ; stupide, nigaud, -e en (1) iz. (Zool.) blackbird (2) izond. stupid, dumb, foolish port (1) iz. (Zool.) melro (2) izond. tonto, -a, insubstancial, bobo, -a
Testuinguruan
Hala da ze, xoxoa eta belea ginen, itxuraz. [Azeria eta Lehoia, Edorta Jimenez (Txalaparta, 2007)]
Reply