1. ebixka (S ap. Lrq ), urixka (L, B ap. A ; Dv), urixki (B ap. Izeta BHizt ). “Llovizna, vulg. boira” A. Nahiz ez dituen ur phutzuak bethe, azken aldian egin duen urixkak lurra bustixe du. Prop 1876-77, 110.
2. Algo lluvioso. Ezin ederkiago joan da [konfirmazionea], denbora urixka izanagatik. Herr 7-4-1966, 2.
1 iz. Aho xurgatzailea eta bi hego garden dituen intsektua, udan, pertsonak eta abereak bizi diren lekuetan ugaria dena (Musca domestica, etab.). Euliak uxatzen, harrapatzen. Euliak firrindan, erleak burrunban. Euli kaka. Euli gorotza: euli kaka. Euli handi bat sartu zen gelan. Negar usainera jendea erruz dator, eulia goxora bezala. Aho itxian ez doa sartu eulia, eta aldi guztietan ez da eder egia (esr. zah.). 2 (Izenondo gisa). Pertsonez mintzatuz, epela, koldarra. Ik. oilobusti. Beti euli eta bare izatea ez da gizontasuna. Euli bat da gizon hori. (Hiztegi Batua)
1. iz. Mendea. 2. iz. Oihala, ehun zatia. (Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
ehunki.
1. (Lar, Añ, H), ehungi, egunki. Siglo. v. mende. Tr. Documentado desde mediados del s. XIX hasta mediados del XX en textos meridionales. En DFrec hay 2 ejs. Ez eunki osuan, / ez ogei urtian, / baizik eta Paskuak / etorri artian. Bil 30. Eunki onen asieran. Zab Gabon 85. Gizaldi bitan izan bazara / zeru lurretan andia, / eunki danetan izango zara / gure gomutagarria. AB AmaE 197. Egunkiaren egunkietan / beti iraungo dubena. B. Elizondo Eskual 14-7-1911, 4. Kistardiko lenengo eungian. Arriaga Lekob 5. Amairugarren eunki edo siglotik asita badituzte liburuak. Ldi IL 163 (164 eungi). Lenengo iru mende edo eunkietako kistarrak. Eguzk GizAuz 77. Eunki batzu barru lurra jo zun [Alostorreak] . Etxde AlosT 106. v. tbn. Brunet Lc 18, 30. Sor Bar 70. Otag in FrantzesB II 127. EE 1884a, 311 y 1885a, 458. Ezale 1899, 6a. J. Apraiz (eunki-urrun; ap. Alzola Atalak 143). Goñi 82. Ayerb EEs 1912, 49. EEs 1913, 193 y 1917, 136. Zink Crit 19. LEItz 87. ArgiDL 164. Etxeg Itzald II 163. Inza Azalp 94. Kk Ab II 164. JMB ELG 104. EA OlBe 34.
du ad. edaran, edaran, edaraten || Edanarazi. (Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
edaran. (BN-ciz, Sal, S, R; SP, Urt I 134, Ht VocGr, Lar, Lecl, HeH Voc, Hb, Gèze, Dv, H, A Apend), eradan (S; SP, Lar, VocBN , HeH Voc, Gèze, Dv, H), ederan (Hb, H (BN)), eadan (S). Ref.: A (eadan, edaran, eradan); Lrq (eadan, eradan). Abrevar, dar de beber, escanciar. (Empleado normalmente con aux. trans. bipersonal: X-k Y edaran ‘X abreva o da de beber a Y’; hay ejs. de autores meridionales que no se ajustan a esta construcción). “1. abreuver. Egarri dena edaratea, donner à boire à qui a soif. Edaran ezatzue egarriak, donnez à boire à ceux qui ont soif (Harb). 2. mener à boire les bestiaux, leur servir à boire. Eramazkik idiak edaratera, amène les bestiaux à l’abreuvoir. Edaran dituk zaldiak? as tu fait boire les chevaux?” H. Cf. edaratu. v. edanarazi.
Tr. Documentado en la tradición septentrional desde Leiçarraga a Duvoisin; en el s. XX sólo se encuentra en autores meridionales cultos. La forma más empleada en la tradición es edaran , aunque se encuentra ederan en Leiçarraga (además de edaran ) y TB, y eradan en Voltoire y Pouvreau y, junto a edaran, en Duvoisin. La forma más frecuente entre los meridionales es eradan , salvo en Zaitegi, que usa edaran . Se recogen todos los ejemplos hallados.
Bere paillardizaren hiratako mahatsarnoaz nazione guziak edaran ukhan baititu. Lç Apoc 14, 8 (He edanarazi). Guziak edaran izan gara spiritu ber batez. Lç 1 Cor 12, 13 (He edaranak, TB ederanak). Eztu laxatzen bere idia edo bere astoa manjederatik eta eramaiten ederatera? Lç Lc 13, 15 (He edaraterat, TB edaterat). Zeure odol sakratuaz [gaituzu] / halaber edaraten. EZ Noel 123. [Itsasoaz] edaraten baita arima titxosoa. EZ Man II 14. v. tbn. Volt 157 (eradan). Abrahamen kameluak eradaten zituela. SP Phil 188 (He 190 edaranez). Edaratera eman dio / Plazer uholde xarmanta. Gç 193. Edara zatzue arthaldeak, eta goanaraz bazkatzera. Urt Gen 29, 7 (Dv emozuete […] edatera). Izpiritu berean eradanak izan gare guziak. Dv 1 Cor 12, 13. Putzu hartarik edaraten ziren aziendak. Dv Gen 29, 2 (Ur edanerazten zitzaien). Ardiak eradaten zituenean. Or Mi 43. Ez al du zuetako edozeñek bere idia […] eradatera eramaten larunbatean? Ir YKBiz 290. Abereak eradatera daramazkianak. TAg Uzt 239. Sokrateri otzeri-belar ura edarateko (edan eragin) aginduak kexkok kendu egin zizkion. Zait Plat 12. [Bach-en] lan ezilkorretan bere gogoa eradan gabe. Ibiñ Virgil 25. Orkatz izutiak eta zakurrak edaska batean eradango dira. Ib. 55.
1 iz. Erredura batek edo gai erregarri batek eragiten duen oinaze sentipena. Asunak eragiten duen erresumina. Erresumin bizia. 2 iz. Irud.Bihotzeko erresumina. Nire lehengo gurak oinaze eta erresumin bilakatuko dira. Ez dute inoiz zaharragoek oso begi onez ikusten gazteagoen etorrera; gezurra nioke, neronek, baldin banio ez dudala halako erresumin isil baina bizi bat sumatzen. (Hiztegi Batua)
iz. Zerbait, bereziki hitzaldi edo irratsaio bat, entzuten duen edo entzuten ari den pertsona. Ik. aditzaile2; ikus-entzule. Nire entzule onak. Entzule guztiek txalotu zuten hizlaria. Entzule eta irakurleen lana. Irratsaio baten entzule kopurua. (Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
entzule. (gral.; Dv, H; -nz- SP Lar, Añ), entzula (V; H), entzuile, entzunle (Lar, H; -nz- Lar, Añ). Ref.: A; Lrq; Iz ArOñ (entzúlaak); Gte Erd 30, 44. Oyente, el que oye. v. aditzaile (2).
Tr. Documentado desde Leiçarraga, es más usado al Sur. La forma en(t)zule es la más general; en los textos vizcaÃnos aparece generalmente en(t)zula (al menos hasta mediados del s. XX); utilizan en(t)zunle Larramendi, Cardaberaz, Ubillos (75), Moguel (-la ), Aguirre de Asteasu, Iztueta y, más modernamente, Mujika; hay además entzuille en Haraneder y Goyhetche y entzulle en Iturzaeta. En DFrec hay 64 ejs. de entzule .
Eta zareten hitzaren egile eta ez solament enzule. Lç Iac 1 22 (TB, Dv, IBe en(t)zule; He aditzaille). Zelata dagoana, bere gatxen enzula. RS 38. Gaizki erraillearen enzuleak. SP Phil 352. Zu jende goxo gustien / othoitz entzule handia. Gç 66. Izen handi honen enzüliak oro. Bp II 22. Presuna gaste entzuille hekintzat. He Phil 361. Enzunle geienak erausi hura aditzen ezpadute. Lar, carta a Mb 278 (279 enzule). Bere enzule guziei. Mb IArg I 363. Enzunleak esertzen ziran. Cb EBO 60. Ematen zien konseju bere Sermoietan enzunlai. Mg CC 233. Marka ikaragarria, nere enzunleak! AA III 593. Gaiski-entzularik ez balego, gaiski-esalarik izango ez litzatekiala. fB Ic II 194. Entzuleen biotzetan. JJMg BasEsc 284. Meza enzulak geitu. Astar II 214. Enzunleak naikidaturik utzi zitzuten moduan. Izt D 169. Bethi da lausengaria / Entzuillen gostuz hazia. Gy 2. Zar beneragarri entzuleak. Lard 522. Mezaren entzule guziek. Arb Igand 110. Entzule asko batu iakozan. Ag AL 31. Meza-entzulleakaz. Itz Azald 91. Inguruan zituen entzule hek. JE Bur 134. Entzunleak lilluraturik entzun genion. Muj PAm 9. Entzuleak guti-aski hor ditu inarrosi. Etcham 67. Asi da. Entzuleak buru-belarri dagozkio. Anab Usauri 6. Ipuin entzuliari lapikuak ondua artu. Otx 47. Entzuleasko arritzen ziran. Ir YKBiz 192. Itz eder orren / entzule gaitean. Or BM 88. Entzulak ara nai ona erakarri ta erabilten ekian. Eguzk GizAuz 66. Besteren kontu-entzule mukizu au! NEtx Antz 76. Ikusle-entzule guztiak. Erkiag Arran 37. Langile guztiak entzule. Arti Ipuin 29. Besteak entzule daude adi-adi. Zait Plat 112. Radio-entzule maiteeri. Basarri 67. Ene solasek ere izanen ahal dutela entzule. Larz Senper 48. Berak etzakien, entzulek ere ez naski. Ardoy SFran 136. Entzule ziran iru-lau laguntxoai begira. Etxabu Kontu 49. Bertsolariak entzulearen gogoa bete nai du. MMant 34. Guri 700 entzule nausitu zitzaizkun burrustan ateak ideki orduko. Larre ArtzainE 246. Entzule eta irakurleen lana. MIH 40. v. tbn. A Ardi 120. Belaus Andoni 10. Muj PAm 11. Kk Ab II 109. Ldi IL 65. TAg Uzt 244. Etxde AlosT 80. Lek SClar 142. BEnb NereA 206. Bilbao IpuiB 218. Osk Kurl 176. Vill Jaink 53. MAtx Gazt 97. Ibiñ Virgil 48. Olea 148. Xa Odol 58. Uzt Sas 316. En(t)zula: CrIc 94. Añ EL1 122. Ag Serm 93. Kk Ab II 13. Enb 207. Auditor, oidor (denominación de distintos cargos u oficios).
“Auditor, juez, enzunle erapaillea” Lar. Venezian Aita Santuarenganako Bialkiñaren enzunle edo aditzalle zegoana. ‘Auditor’ . Aran SIgn 101. Entzuleetatik (Oidor) bat Delgadillo eritxona zan. GMant LEItz 63.
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es (1) iz. oyente; el/la que escucha (2) iz. escucha friz. auditeur, -trice eniz. listener; hearer port iz. ouvinte
Testuinguruan
Irrati entzuleak «oso fidelak» izaten dira. «Entzuleen kontsumoa fidela da. Urte batetik bestera jendea ez da aldatzen. Eta entzule gehienek irrati bat edo bi entzuten dute normalean. [Aldakorregia egia izateko, Urtzi Urkizu (berria.eus, 2019-04-19)]
Reply