Gaurko hitza

Tagged: T Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

• 

  Inaki Agirre 7:35 pm on 2016/05/28 Permalink | Reply
  Tags: T   

  txonta 

   iz. ZOOL. Fringilidoen familiako eta Montifringilla eta Fringilla generoetako hegazti paseriformeen izen arrunta. • txonta arrunt. 15 cm ingurukoa da eta moko sendoa du. Arrak buru eta lepo grisa, bizkar arrea eta sabelalde arrosa ditu. Emea arre-berdexka da. Arrunta da (F. coelebs). (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

  Orotariko Euskal Hiztegia

  txonta (V; Arzdi Aves 164). Ref.: A; SM EiPáj.

  1. “Pinzón, cierto pájaro” A. “(Fringilla coelebs), pinzón vulgar” MItziar Txoriak 173. Cf. Baraib RIEV 1907, 353: “Chónta, pinzón, ave del orden de los pájaros”, y VocNav: “Txonta, nombre vasco del pardillo”. Txori kaiolaz beterik dago, ainbat txori politez beteta: kanarioak, txontak, kardantxilluak, tariñak […]. Alzola ZArg 1957, 249. Emen, zearo asarretuta txonta arra ‘pin-pin’ joaz… Aldendu gaitezen, Iñaki, kabira sartu nai dik eta… MItziar Txoriak 173.

  2. (G-azp ap. Gte Erd 287). Tonto.

  Gaztelaniaz ere erabiltzen da:

  Él y Palento y Domenion y yo pasamos aquella noche a la puerta de la perrera municipal con todo el pueblo y no pudimos echarle mano, y luego Santi se mete a ratos en la cuadra y a ratos anda por la casa como una chonta tocada, y ahora está con el hacha porque no puede hacer otra cosa. (El cementerio vacío, R. Pinilla)

  Sinonimoak: iz.

      [negu-txoria]: elur-txori, neguta, negu-txori Ipar.  (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (species. wikimedia.org):

  es (Zool.) pinzón vulgar
  fr (Zool.) pinson des arbres
  en (Zool.) common chaffinch
  port (Zool.) tentilhão

  Txori kaiolaz beterik dago, ainbat txori politez beteta: kanarioak, txontak, kardantxilluak, tariñak […]. Alzola ZArg 1957, 249. (Orotariko Euskal Hiztegia)

  Baina ez hadi txonta izan, hainbat gaiztoagoa baita bikea zauriaren gainera hire bota behar tamal hori. [Azkenaz beste, Anjel Lertxundi (Alberdania, 2005)] (Ereduzko Prosa Gaur)

  

  txonta (FlickrCC, mongider)

   

  Reply

  Required fields are marked *

  Izena *

  E-posta *

  Webgunea

  Gorde nire izena, emaila eta webgunea bilatzaile honetan komentatzen dudan hurrengorako.

  Δ

• 

  Maite 2:59 pm on 2016/04/03 Permalink | Reply
  Tags: T   

  txirrita 

  1. Ik. txitxar. 2. Ik. txirrika.  (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

  1. txitxar: iz. ZOOL. Zikadidoen familiako intsektu homopteroen izen arrunta. Denbora gehiena ninfa-egoeran igarotzen dute eta sustraietatik lortzen duten izerdiaz elikatzen dira. Helduak zuhaitzetan bizi dira eta arrek ongi garatuta dauden organo estridulanteak dituzte.

  2. txirrika: iz. 1. Polea. 2. Hariak, sokak, zintak, etab. biltzeko edozein materialezko pieza zilindrikoa, gehienetan ardatz nagusia zulatua duena. 3. Arrantzako kanaberari estekatzen zaion eta haria bertan biltzeko pieza zilindrikoa duen tresna, haria askatu edo jasotzeko eskuz eragiten zaion biradera duena. 4. Ik. txirringa.

  Sinonimoak: iz.

      [kilkerra]: kilker, txirtxir, ttirritta Ipar., txirritxirri Bizk., kirkir g.e.  (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) iz. grillo ➥ kilker (2) polea (3) [harilkatzeko] carrete (4) [arrantza-kanaberarena] carrete (4) Ik. txirringa
  fr (1) grillon (2) poulie (3) [harilkatzekoa] bobine (4) [arrantza-kanaberakoa] moulinet
  en (1) (Zool.) cricket (2) [polea] pulley (3) [harilkatzekoa] spool, reel

  ALABAINA

  Alabaina
  mendi urdinen maldan
  elearen musika
  mimosa abarretan zintzilik
  aurkitu genuen.
  eguzkiaren ordez
  euri samurrak espero
  genituen.
  hitza bilatzen genukeen
  ondikotz
  ilargi erdiaren bihotzean
  edo ainara kuttunen
  hegaldi bizietan.
  eta soilik
  txirriten kantak
  zituen belarriak
  zaplastatzen.
  solasaren bakarminak
  haragiak kiresten
  zizkigun minutuan
  ohe separatuetan
  ezarri
  gintuzten.
  

  Bestaldean, Itxaro Borda (Susa poesia, 1991)

   
• 

  Maite 10:29 pm on 2016/03/21 Permalink | Reply
  Tags: T   

  txio 

  txio 1 iz. ZOOL. Muszikapidoen familiako eta Phylloscopus generoko hegazti paseriformeen izen arrunta. Habia lurrean egiten duten txori intsektiboro txikiak dira. • txio arrunt. Bizkarraldea oliba-kolorekoa eta sabelaldea zurixka ditu. Arrunta da Euskal Herrian (P. collybita). || txio hori. Aurrekoaren oso antzekoa da, baina askoz ere urriagoa (P. trochilus). || txio lepazuri. Bizkarralde arre-grisaxka, sabelalde arre argia eta lepo zurixka ditu. Arrunta da (P. bonelli). 

  txio 2 iz. 1. Txorien kantua. Txioak entzun. Txio egin. 2. MUS. Apaindura–mota, nota nagusia eta haren goiko nota bata bestearen atzetik azkar joz interpretatzen dena. (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

  Sinonimoak: iz.

      [txorien kantua]: txinta, txiruliru, txorrotxio, txortxor, tiuta Ipar., pio g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) iz. trino, gorjeo (2) iz. [mezua] tuit
  fr iz. pépiement, piaillement
  en (1) iz. birdsong, chatter, twitter (2) tweet
  port iz. trino, gorjeo

  Hainbat tokitan entzungo zenuen jada Twitterrek hamar urte bete dituela gaur (Jack Dorseyren hau izan zen lehen txioa, 2006ko martxoaren 21ean). Twitterrek bere kontu ofizialean aipatu du gaia, #LoveTwitter traola zabalduz. Twitterrek 10 urte bete ditu gaur; euskaldunok ere beste hainbeste txiokatzen (Sustatu.eus, 16-03-21)

  

  txio (Argazkia: sustatu.eus)

   
• 

  Maite 11:28 pm on 2016/03/07 Permalink | Reply
  Tags: T   

  txoil 

  1. adb. (G eta GN) Erabat, zeharo. Txoil polita. Borroka hau txoil bukatu baino lehenago. 2. Ik. soil. (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

  Sinonimoak: adond. Naf.

      [guztiz]: alde batera, begietaraino, betean, bete-betean, ederki, ederto, erabat, guztiz, hagitz, oso, osoki, oso-osorik, osorik, osoro, plei-plei, sits eta bits, txit, zeharo, anitz Ipar., arras Ipar., arrunt Ipar., biziki Ipar., gain-gainetik Ipar., tinketz Ipar., tutarrez Bizk., osotoro Gip., alde bat L-N, guztiro g.e., osotara g.e., betero zah., konplituki zah., seko Gip. beh., net Ipar. g.e., soberanoki Ipar. g.e., tint Bizk. g.e., alde guztiz Ipar. zah., beteki Ipar. zah. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) adb. (GN) del todo, completamente, enteramente, absolutamente, del todo, muy (2) adb. Ik. soil
  fr adb. [guztiz, zeharo] entièrement, complètement, totalement
  en adb. [guztiz, zeharo] completely, totally, absolutely
  port adb. completamente, absolutamente

  Entzun:

  Geroxeago ohartu zen, nonbait, bere aldamenekoa neska txoil polita zela. [Bederatzietatik bederatzietara, Leo Perutz / Anton Garikano (Alberdania-Elkar, 2003)] (Ereduzko Prosa Gaur)

  Txoil ergeldu gabeko haur guztiek nahi dutena garbi-garbi erratea bertzerik ez duzu egin zuk, Saioa: zu zara zu lurreko gatza, zu nere arreba bizkia! [Gaur ere ez du hiltzeko eguraldirik egingo, Iñaki Segurola (Alberdania, 2005) ] (Ereduzko Prosa Gaur)

  

  txoil (Gaurko hitza, CC)

   
• 

  Maite 1:48 pm on 2016/03/02 Permalink | Reply
  Tags: T   

  txipatu 

  da/du ad. Blaitu. (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

  Sinonimoak:  ad.

  [busti]: busti, basitu, blai egin, melatu Bizk., blai-blai egin, basi-basi egin, mela-mela egin, pelatu Ipar., pelakatu g.e., zipa egin , txipa egin  (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  txipatu (B (-etu), S; Foix ap. Lh), xipatu (L-ain; H), zipatu (AN-5vill, L-ain, BN-ciz-arb; A Apend), zipetu (B). Ref.: A (xipatu, zipakatu); Lh; Gte Erd 175; Izeta BHizt2 (txipetu, zipetu).

  Calarse. “Zipatu niz (biziki busti) (AN-5vill, BN-ciz-arb)” Gte Erd 175 (junto a zopa egin, pelatu, blai egin, etc., de otras zonas). “Urie ai zuen yautsala ta txipetu ginen” Izeta BHizt2. v. TXIPA EGIN, txipakatu. Xipatua nauk zangoetarik kaskoraino. Barb Piar I 18. Isolak jauts ahala erori dira Larrun eta bertze mendi bizkarrak zipatzen zituztela. Herr 1-10-1959, 1.

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es da/du ad. empaparse, calarse
  fr da/du ad. être trempé, -ée
  en da/du ad. to soak, to drench
  port da/du ad. embeber-se, empapar-se

  Ura aurpegian behera jaisten zitzaion irristan, eta, Amaiarekin solasean ari zen bitartean, behin eta berriz pasatu zituen eskuak aurpegitik begiak txipatzen zizkioten euri-xirripak aldentzeko.  [Eskaintza ekaitzari, Dolores Redondo / Fernando Rey / Mikel Vilches (Erein, 2014)] (Ereduzko Prosa Gaur)

  Ez zuen berriz karpeta buru gainean paratu; erabat txipatua zegoen: ura lepotik sartu, bizkarretik jaitsi, eta galtzetatik behera ateratzen zitzaion, baita zapata barrenera ere. [Hilabete bat Montalbanorekin, Andrea Camilleri / Fernando Rey (Igela, 2011)] (Ereduzko Prosa Gaur)

  

  txipatu (FlickrCC, Garry Knight)

   
• 

  Maite 8:55 pm on 2016/02/25 Permalink | Reply
  Tags: T   

  txunditu 

  da/du ad. Ohizkoa edo uste ez dena ikusi, entzun edo gertatu delako miretsirik, zur eta lur geratu. Txunditurik utzi ninduen bere edertasunak. (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  txunditu (AN-ulz ap. A; Izt 6r, VocCB (V, s.v. arritu) -> Dv (<ch -> V)). Etim. Quizá del cast. tundir, o acaso de aturdir; cf. turditu.

  Asombrar(se), dejar (quedar) atónito; admirar(se), maravillar(se). “Étonner, émerveiller” Dv. “Quedarse estupefacto” A. Tr. Usado desde la segunda mitad del s. XIX por autores meridionales (gralmente. guipuzcoanos); tbn. lo hallamos en Mirande. En DFrec hay 4 ejs. Hitz oek adituta, arritu eta txunditurik, guziak alde banatatik alkarren leian abiatu zitzaiozkan galdez. Arr GB 112. (…)

  Ontzaren / kantu trixtea; eta infernuko / beltz-pilla guziaren negarra, / betoz gau-ibillian, batera, / doiñu naas bat egiñaz / eta senak oro txundituaz. “Que se confundan los sentidos todos”. Berron Kijote 153s.

  Sinonimoak: ad.

      [harritu]: harritu, mira egin, miraritu, zurtu, balditu Ipar., estonatu Ipar., txokatu beh., geldu neol.  (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es da/du ad. extrañar(se), asombrar(se), sorprender(se), anonadar(se); admirar(se), maravillar(se)
  fr da/du ad. (s’)étonner, (se) surprendre
  en da/du ad. to amaze, to astonish, to astound
  port  surpreender-se, assombrar-se, espantar-se

  Txunditu egin ninduen honek, benetan. [Putzu, Txillardegi (Elkar, 1999)] (Ereduzko Prosa Gaur)

  

  txunditu (Irudia: olahjl2.tumblr.com)

   
• 

  Maite 11:48 pm on 2016/02/23 Permalink | Reply
  Tags: T   

  tokilabilaso 

  iz. Ipar. Aitonaren aitona.

  Orotariko Euskal Hiztegian

  tokilabilaso (VocBN -> Dv y A).

  “Trisaïeul” VocBN. “Tatarabuelo” A. v. tokilaso, aitabrahiraso. Zonbeit jakintsunek erraten dute, jende itho hetan zirela Eskualdunen tokilabilasoak. GaztAlm 1934, 114. “Père du trisaïeul” T-L. v. tokabilaso.

  Sinonimoak: iz. Ipar.

      [aitonaren aitona]: asaba heren, herenaitona, tokilaso Ipar.  (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (Ipar.) tatarabuelo
  fr arrière-arrière-grand-père
  en great-great-grandfather
  port tataravô, tetravô

  Entzun:

  Zonbeit jakintsunek erraten dute, jende itho hetan zirela Eskualdunen tokilabilasoak. GaztAlm 1934, 114. Orotariko Euskal Hiztegia

  

  tokilabilaso (Pixabay, CC0 Public Domain)