Tag Archives | irakurlearen_txokoa

Fatum, Jon Arretxe

By on 2010(e)ko martxoak 6 in irakurlearen txokoa, literatura

Jon Arretxe by eitb.comEgia esan, ez dakit zerk bultzatu ninduen liburu hau irakurtzera. Liburu bat aukeratu behar nuenez, ikastolako liburutegira joan eta apaletan begiratzen hasi nintzen. Azkenean, hiru bat liburu nituen eskuetan. Eta ez dakit, bada, liburuaren atzeko azalpenak edo liburuaren azaleko instrumentuak eta tren errailek bultzatu ninduten irakurtzera, baina kontua da azkenean Jon Arretxeren Fatumnobela geratu zela nire eskuetan.

Jon Arretxe 1963an, Basaurin(Bizkaia), jaio zen, baina 15 urtez Gasteizen bizi izan zen. 2004tik aurrera, aldiz, Arbizun, Nafarroan. Ikasketei dagokienez, piano ikasketak, Euskal Filologiako doktoradutza eta Heziketa Fisikoko lizentziaturak ditu. Urte askotan irakasle lanetan aritu da; dena den, 1998tik aurrera, idaztea, hitzaldiak ematea eta Bilboko Opera Koruan kantatzea ditu ogibide. Munduan zehar bidaiatzea izugarri atsegin du; horrela, bidaia-literaturaren eragina jasoz.

Jon Arretxe euskal idazle emankor eta estimatuenetakoa da. Nagusiki bi genero landu ditu: bidaia-liburuak edo haietan oinarriturikoak (Tubabu , Urrezko triangelua , Ekialdeko mamuak …) eta umorea oinarri duten lanak (Ostiralak,Larunbatak …). Gainera, nobela beltzari (Morto vivace , Fatum …) ekin dio azkenaldian. Hauetaz at, beldurrezko liburuetan (Sustrai beltzak …), gazte literaturan (Harresi Handirantz …) eta dialektologian ( Basauriko euskara ) ibilia da. Bere obrak pixkanaka gaztelaniara itzultzen ari dira (Hacia la Gran Muralla , Shahmarán …)

Fatum, nobela beltza (Elkar, 2008)

Hasteko, liburuaren atzeko azalean irakur daitekeena ekarri nahiko nuke hona:

Lisboako bazter ilunenak garbitzen ari da norbait: kalean dabiltzan prostituta zaharrak, jonkiak, eskale eta arloteak hilik agertzen hasi dira; horietako bat zen Mariza, eta hiltzailearen bila ekingo dio haren adiskide Mario Barbosak.

Polizia ohi eta fado-kantaria, cachaça-edale eta bihozbera, Mario Barbosa da istorio honetako pertsonaia berezi eta ahaztezinetako bat. Bestea, berriz, Lisboako hiria bera, bertako aldapa eta tranbiak, kale estu eta begiratokiak, maitemintzeko nahiz hiltzeko aproposak izan litezkeen txoko ezkutuak…

Fatum liburua elkarrekin lotura duten lau kapitulutan banaturik dago. Kapitulu horien gertakizunak kronologikoki lotuta daude. Istorioa Portugaleko hiriburuan kokatzen da, Lisboan, eta esan beharra dago bertako alde zaharrak protagonismo handia hartzen duela. Jon Arretxek estima handia dio hiri honi. Askotan egona da bertan, bai hiriaz gozatzen, bai idazten (liburuaren zati handi bat bertan idatzi zuen). Liburu honetako pertsonaia gehienak eratzeko ideiak han hartu zituen, hiriko auzo zaharretako fado-etxeetan afalduz, 28. tranbian mila bidaia eginez… Liburuan kontatze modu asko ageri dira (barne bakarrizketak, elkarrizketak, deskripzioak…) eta narratzailea kanpoan kokatzen da.

Fado hitza latinezko fatum-etik datorkigu. Patua da, eta nobelako protagonistak argi du patuaren kontra ezin dela ezer egin.

Liburu honetan pertsonaia asko badaude ere, bi dira nagusi: Mario Barbosa eta Lisboa bera. Egun batean, Marioren bere azken amodioari, Mariza prostitutari, lepoa moztuko diote eta hor hasiko da istorioa. Lisboako prostituzio eta droga-trafiko gune nagusian, Largo do Intendenten, hil dute. Bitartean, bere laguna den Belmonte lanean dabil zezen plazan. Mariok ezin ditu besoak gurutzatu, zer jazo den jakin nahi du. Horretarako edo beste zerbaiterako, Marizaren lankidea den Ileanarengana jotzen du, eta berak aitortzen dio azken boladan jende ugari desagertzen ari dela. Informazio askorik gabe jarraitzen du, eta hil zuten lekura ere jotzen du, baina ez du askorik lortzen.

Mariok beti 28. tranbia hartuko du eta beti gidari emakume bera izango da. Elkarri asko begiratuko diote eta, azkenean, lapurreta bat medio, hitz egiteko parada izango dute aurrerago. Larunbat gau batean, Belmonterekin topatzen da, informazio asko du honek Mariorentzat, informazio sinestezina. Badaki nor edo zein dagoen desagerpenen atzean: polizia bera.

Zeregina jonki gizajo edo gaizkile txikiren bati agindu eta nola edo hala konpentsatze omen diote zerbitzua poliziek, droga apur bat emanez, trapitxeoan ez ikusiarena eginez, delituak barkatuz eta horrela. Gero azalpen ofiziala zera izaten da: trafikatzaileen arteko mendekuak…

Horrela, kaleak garbituz. Halere, ekimena ez da poliziarena. Polizia lan zikinaz arduratzen da, baina aginduak goitik datoz. Hugo Silva arduradun nagusietako bat da. Hau bakarrik ez, Mariza hil duenaren informazioa ere badauka, jonki angolar batek hil duela entzun zuen, Largo dos Santos Domingos-etik ibiltzen zena.

Mariori plan bat bururatzen zaio eta Hugo Silvarekin elkartu nahian dabil. Pentsatu eta egin. Elkartzean, borroka gogor batean murgildurik, Hugok jendea hiltzen ari direla onartzen du, baina ez Mariza.

-Nork hil zuen orduan? Eta zergatik?
-Ideiarik ez. Horrelako hilketak askotan gertatzen dira, batez ere, Intendenten eta…

Biak gogor zaurituak ateratzen dira bertatik. Bitartean, Belmonte askotan bezala prostituta batekin jolasean dabilela, bat-batean gizon bat azaldu eta biak akabatzen ditu.

Mariok bere planei jarraituz, Largo dos Santos Domingos-era jotzen du angolarraren bila. Baita topatu ere! Azkenean, Mariza hiltzearen zergatia azaltzen dio jonkiak. Bi aldiz pentsatu gabe, Mariok jonkia petrilaren gainetik behera botatzen du. “Zekena izateagatik -bota zuen, arduragabe-. Ez zidalako zigarro bat eman nahi izan.”

Hurrengo egunetan, bere lanari jarraituz, fadoak abesten jarraitzen du, eta, gainera, autobuseko gidaria bisitan joaten zaio. Hala eta guztiz ere, bat-batean, Hugo ere abesten ikusten du, baina hau ez da afaltzera etorri. Abesten bukatutakoan…“Isildu eta, burumakur, bere patuaren zain geratu zen.”

Pertsonaia batzuk:

  • Mario Barbosa polizia lanetan ibilia da bertatik botatzen duten arte. Ordutik aurrera, gauetan, fadoak kantatzen ditu Alfamako jatetxe txiki batean, diru gutxiren truke. Mouraria auzoko pisu hondatu batean biziko da eta bere alboan izango du beti cachaça botila. Izaerari dagokionez, sentibera dugu eta hiria eta emakumezkoak idealizatuta ditu. Patuaren menpe bizi da, eta bizitzak ez dio askotan irribarre egin.
  • Mariza brasildar mulatoa prostituta da. Mario Barbosarekin oso harreman berezia du.
  • Hugo Silva eta Paula poliziak dira, bere lankide ohiak. Hugo eta Mario ez dira batere ongi moldatzen elkarrekin.
  • Jonki angolarra, Marizaren hiltzailea. Burua zapi batez estalita eta erratz baten makila eskuan eramaten du.
  • Belmonte Marioren laguna da eta, garai batean, zezen eta zaldien larrupean “garraiatzen” zituzten. Egun, torero managerra da. Kristalezko begia duen gizon hau ere prostitutekin ibiltzen da.
  • Ileana Marizaren lankidea da. Mariza hil eta gero, berarekin egoten da Mario. Bukaeran, lana uzteko esango dio.

Eleberri honetan ikusi dugu, Lisboako hirian, jende eta leku aberatsak… egon badaudela, baina txoko ilun ugari ere badela, oso atseginak ez direnak. Liburuaren hizkuntzari dagokionez, liburu hau euskara maila errazean idatzia dago, oso erraz irakurtzen den horietakoa da. Hala ere, badaude portugesez hitz batzuk hainbatetan irakurketa zailtzen dutenak.

Liburuari buruzko hausnarketa egiten jarrita, gehien azpimarratuko nukeen ezaugarria da ez zaidala batere kostatu irakutzea. Gainera, gustukoa izan dut. Hasieran, ez nekien, nobela beltza izanik, erakarriko ninduela; liburua irakurtzen ari nintzen heinean, ordea, iritzia aldatu dut. Hala eta guztiz ere, nahiago izango nukeen, protagonistak hiltzailea nor den berak bere kasa ikertu izan balu, bere lagunak esan ordez. Zalantzarik gabe, nobela beltzak gustatzen zaizkionari gomendatuko nioke. Komeni da esatea, nobela hau gustukoa izanez gero, Jon Arretxeren beste nobela beltz batzuekin jarrai dezakeela irakurleak. Horretaz gain, esan beharra dago idazleak hiri batzuk begiz jota dituela: Praga, Istanbul, Afrikako edo Ekialde Urruneko hiriren bat, Casablanca, Bamako, Varanasin…

Jon Arretxeren denbora-lerroa

Jon Arretxe on Dipity.

Bibliografia
Comments { 0 }

EGA: LEXIKOA lantzeko ariketak

By on 2010(e)ko otsailak 24 in EGA, gure ekoizpenak, irakurlearen txokoa

Euskaljakintzakook, gure hiztegia aberastu nahian, azken egun hauetan lexikoa lantzeko ariketak sortzen ibili gara. Dakizuen bezala, azken urteetan berrikuntza ugari egon da EGA azterketan. Puntuazio sistema osoa aldatzeaz gain, hainbat ataletan -lexikoan, irakurriaren ulermenean eta ahozko proban- ere aldaketak txertatu dituzte. Lehen, Sinonimoak deituriko atalean, 10 esaldi ematen ziren eta esaldi horietako bakoitzean azpimarratutako hitzaren sinonimoa eman behar zen; orain, aldiz,  testu labur batean txertaturik, markatutako hitzen baliokide egokiak aukeratu behar dira. Hitz horietako bakoitzak dagoen testuinguruan duen esanahia kontuan harturik aukeratu behar da baliokidea. Probari Lexikoa izena eman diote. Bada, eredu berria jarraiki, gutako bakoitzak horietako jarduera bat sortu dugu.

Has gaitezen, baina, hasieratik. Ikasturteari ekiten diogunean, ikasle bakoitzak XX. mendeko euskal autore baten irakurgai bat hautatzen du.  Jarraian, autore eta liburuari buruzko informazioarekin, deigarriena iruditu zaionarekin eta iritzi kritikoarekin euskaljakintzako Irakurlearen txokoa atalean argitaratzeko artikulu bat idazten du (ikus gure Irakurlearen txokoaren gunea informazio gehiagorako). Bada, irakurritako liburu horiek baliatu ditugu lexikoa lantzeko jarduera hauek sortzeko. Ziur gaude gure Batxilergo 1eko ikasleei oso ondo etorriko zaizkiela EGA azterketaren Proba Idatziaren atal hori prestatzeko, eta, bide batez, hementxe uzten dizkizuegu zuei ere zuen hiztegia aberastu, euskal autoreen obrak ezagutu edo EGA prestatzeko.

Hemendik aurrera, ariketa hauek eskuragarri egongo dira euskaljakintza EGAn (sinonimoak/lexikoa atalean) eta euskaljakintzako eskuineko zutabean (ariketak atalean). Egin klik irudien gainean lanean hasteko:

LEXIKOA LANTZEKO ARIKETAK
Comments { 4 }

Esku leuna – Gotzon Garate

By on 2010(e)ko otsailak 18 in irakurlearen txokoa, literatura

Hasieran, galduta ibili nintzen liburua aukeratzeko orduan, baina liburua erraz irakurri eta lan hau gustura egiteko onena bide segurura jotzea zela pentsatu nuen. Beraz, niri gehien gustatzen zaidan eleberri mota irakurtzea iruditu zitzaidan egokiena: polizia eleberria. Gotzon Garate da euskal eleberrigintzan genero horretan gehien idatzi duen idazlea eta, beraz, liburu-dendara joan eta lehenengoa aurkitu nuena eraman nuen.

Gotzon Garate euskal filologo, filosofo eta idazle ospetsua da. Gipuzkoako Elgoibarren jaio zen, 1934ko irailaren 1ean. Durangoko San Jose jesuiten eskolan ikasi zuen. Bertan euskal kontzientzia hartu zuen. 21urterekin euskaraz idazten hasi zen etaJesusen bihotzaren Deia, Egan eta Eusko Gogoa aldizkarietan kolaboratu zuen, Gomiga goitizena erabiliz. Filosofian doktoratu zen eta teologian lizentziatura lortu zuen; gainera, marxismoan espezializatu zen. Ondoren, Deuston Filologia Erromanikoan lizentziatu zen, eta Euskal Filologiako lehen ikasketak sortu zituen, 1976an. Euskal Herri osoan zehar bidaiatu zuen, hizkuntza ikertu eta zona bakoitzeko ezberdintasunen informazioa jasotzeko. Horren ondorioz, liburu batzuk idatzi zituen euskararen erabilera egokiari zuzendutakoak: Erdarakadak , Atsotitzak … Euskaraz gehien irakurri eta idatzitako autoreetako bat da: kronikak, saiakerak, eleberriak, narrazioak…idatzi zituen. Euskal eleberri beltzaren aitatzat hartu da, eta genero honetan hainbat sari lortu zituen. Mundu osoan zehar ere bidaiatu zuen hizkuntza ezberdinak ikasi eta beraien historia ezagutzeko asmoz. India, Moscu, New York eta abarretan izandako esperientzietan eta ikasitako guztian oinarritu izan zen zenbait obra idazterakoan. 2008ko urriaren 8an hil zen Bilbon, 74 urte zituela.

Aukeratutako polizia eleberria Esku leuna da, berak idatzitako lehen nobela genero honetan. Arrakasta dezente izan zuen eta Irun Hiri Nobela saria irabazi zuen. Donostiako familia aberats bateko emakume alargun bat hilda aurkitzen dute. Hasieran, adina dela eta bihotzekoak eman diola uste da; autopsia egin ondoren, ordea, norbaitek emakumeari bihotza jostorratz batez zeharkatu diola garbi geratzen da. Arazoa isilpean gorde nahian, kasua Jon Bidart detektibearen esku uztea onena dela erabakitzen dute familiartekoek. Bere lehenengo ikerketatan galdu samar ibitzen da, badago zerbait denek ezkutatzen diotena; gainera, emakumea hiltzeko arrazoirik ez du aurkitzen. Lagun bati esker jakiten du familia osoa dela susmagarria. Hala ere, zerbait gehiago dago isilpean. Ustekabeak, maitasun istorio eta heriotza gehiago egon beharko dira tartean, azkenik, Jon Bidartek hiltzailea zein den salatzeko.

Garrantzi gehien duen pertsonaia Jon Bidart detektibea da. Nahiz eta polizia eleberri gehienetan susmagarriak izan funtsezkoenak, honetan autoreak detektibeari eman dio inportantzia. Jon ez da horrelako nobeletan agertu ohi diren detektibeak bezalakoa. Atsegina da, nahiko ona bere lanean, ez da bitxia edo arraroa (ez oso ohikoa detektibeengan), ia denek begi onez ikusten dute, eta itxura onekoa da.

Idazleak euskara eta euskaltzaletasunaz idatzi nahi izan zuen. Argitu beharreko kasuan badu zerikusirik horrek; izan ere, euskaltzaletasun hori dela eta, alargunak herentzia aldatzea erabakitzen du, dirua ikastolen sorreran erabiltzeko. Horren ondorioz, familiartekoak herentziako dirua galduko duten beldur dira. Garai horretan Euskal Herri osoan piztu zen sentimendua erakusten digu, nazionalismoa eta euskararenganako maitasuna agerian utziz.

Denboraren aldetik, garaia aipatzen ez badu ere, berak nobela idatzi zuenekoa dirudi. Gizarte mota, euskararen egoera eta teknologien erabilerarengatik ondoriozta daitekeenez, 80ko hamarkada ingurukoa ematen du. Espazioari dagokionez, istorio osoa Donostian gertatzen da. Pertsonaien etxeetan eta Donostiako zenbait lekutan.

Oso interesgarria da liburua, lehenengo momentutik sartzen zaitu bete-betean istorioan. Ia kapitulu guztien bukaeran zerbait argitu edo kasua oraindik gehiago zailtzen duen gertaera batez harritzen saiatzen da idazlea, irakurlearen atentzio osoa bereganatuz. Honek guztiak irakurketa arintzen du. Hala ere, bukaerak zertxobait dezepzionatu nau. Horrelako nobeletan detektibearekin batera hiltzailea nor den, zergatik egin duen eta egiteko modua asmatzen joaten zara istorioa aurrera doan ahala, susmagarrien kopurua erantsiz eta kenduz. Kasu honetan, baina, hilketaren konklusioa bukaeran azaltzen du, kontaketan informazio horren guztiaren berri eman gabe. Egia da irakurlea erabat ezustean uzten duela, baina pistak edo sujerentziak aurrez adierazi gabe ezinezkoa da irakurlea ez harritzea.

Bestalde, gaur egun erabili ohi ez diren hitz bitxiak eta esaerak daude. Hori dela eta, batzuetan, ez da testua horrenbeste ulertzen. Gainera, aipatzekoa da -edo niri, behinik behin, deigarria egin zait- euskara batuaren aurrekoa dela, garai hartan araututa ez zeuden formak agertzen baitira, bait- partikula eta orduen idazkera , esaterako. Hauek zuzendu egin beharko liratekeela iruditzen zait. Hau da, euskara batuak onartzen ez dituen (EGAko azterketan ikasleoi idazlan bat suspenditzeko arrazoi nahikoak izango ziren) akats gramatikal horiek zuzendu, edo, behintzat, beraien erabilpen egokiaren azalpen bat agertu beharko litzatekeela iruditzen zait. Horretaz gain, jatorrizko bertsioa euskararen historiaren oroigarri bezala gorde beharko litzateke.

Orokorrean gustatu zait liburua eta irakurtzeko erraza eta interesgarria da. Beraz, esan beharra dago, Agatha Christieren nobeletatik oso urrun gelditu arren, guk ere baditugula irakurtzea merezi duten polizia eleberriak.

Informazioa gehiago

Garateren denbora-lerroa

Gotzon Garate on Dipity.

Comments { 0 }
-->